Trong bức ảnh công bố năm 2016, Abu Mohammed al-Golani (thứ hai từ bên phải), thủ lĩnh của chi nhánh al-Qaeda tại Syria, đang bàn về tình hình chiến trường với các chỉ huy ở Aleppo, Syria. (Ảnh: AP)

Trong những ngày gần đây, lực lượng nổi dậy đã bỏ biệt danh và chuyển sang gọi thủ lĩnh của họ bằng tên thật: Ahmad al-Sharaa.

Khi quân nổi dậy kiểm soát thủ đô Damascus và Tổng thống al-Assad bỏ chạy, lần đầu tiên sau hơn 50 năm dưới sự cai trị của những bàn tay sắt, câu hỏi về cách thức quản lý đất nước này vẫn còn bỏ ngỏ.

Nhiều nhóm trong số đó lo sợ những kẻ cực đoan Hồi giáo Sunni sẽ tiếp quản đất nước. Syria cũng bị chia cắt bởi các phe phái vũ trang khác nhau và chịu sự can thiệp của nhiều nước, bao gồm: Mỹ, Nga, Iran, Thổ Nhĩ Kỳ và Israel.

Al-Golani, 42 tuổi, bị Mỹ coi là khủng bố. Ông không xuất hiện công khai từ khi Damascus sụp đổ vào sáng 8/12, nhưng người đàn ông này và lực lượng Hayat Tahrir al-Sham, gọi tắt là HTS, được coi là lực lượng chính.

Trong nhiều năm, Al-Golani nỗ lực củng cố quyền lực trong thế bị kìm kẹp ở tỉnh Idlib thuộc vùng tây bắc Syria.

Ông ta đã xoay xở đối phó với các tổ chức cực đoan, đồng thời loại bỏ đối thủ cạnh tranh và đồng minh cũ. Ông cũng tìm cách đánh bóng hình ảnh người điều hành “chính phủ cứu rỗi” nhằm giành được sự ủng hộ của quốc tế, trấn an các nhóm tôn giáo và dân tộc thiểu số của Syria. Al-Golani cũng xây dựng quan hệ với nhiều bộ lạc và các nhóm khác.

Trên đường đi, Al-Golani rũ bỏ bộ trang phục của một chiến binh Hồi giáo và mặc vest để trả lời phỏng vấn báo chí, nói về việc xây dựng các thể chế nhà nước và phân cấp quyền lực để phản ánh sự đa dạng của Syria.

“Syria xứng đáng có một hệ thống chính quyền mang tính thể chế, không nơi nào mà một người cai trị duy nhất được quyền đưa ra quyết định tùy tiện”, ông Al-Golani nhấn mạnh trong cuộc phỏng vấn với CNN tuần trước. Ông cũng nói đến khả năng HTS cuối cùng sẽ bị giải thể sau khi chính quyền Assad sụp đổ.

“Đừng đánh giá bằng lời nói mà phải bằng hành động”, ông Al-Golani nói.

Các chiến binh nổi dậy ở Syria đứng trên chiếc xe bọc thép quân sự mà họ thu được ở ngoại ô TP. Hama, ngày 3/12. (Ảnh: AP)

Khởi đầu từ Iraq

Mối quan hệ của Al-Golani với al-Qaeda bắt đầu từ năm 2003, khi ông ta gia nhập lực lượng cực đoan chiến đấu với quân đội Mỹ tại Iraq. Al-Golani từng bị quân đội Mỹ bắt giữ nhưng vẫn ở lại Iraq. Trong thời gian đó, al-Qaeda nhập với các nhóm có cùng chí hướng và thành lập Nhà nước Hồi giáo cực đoan ở Iraq, do Abu Bakr al-Baghdadi lãnh đạo.

Năm 2011, cuộc nổi dậy của người dân chống lại chính quyền Assad đã vấp phải hành động trấn áp mạnh tay của chính phủ, dẫn đến cuộc nội chiến toàn diện. Vai trò của Al-Golani ngày càng tăng khi al-Baghdadi cử ông đến Syria để thành lập chi nhánh của al-Qaeda có tên là Mặt trận Nusra. Mỹ đưa nhóm này vào danh sách khủng bố đến tận bây giờ và treo thưởng 10 triệu USD cho người nào giúp bắt được kẻ cầm đầu.

Khi cuộc nội chiến ở Syria leo thang vào năm 2013, tham vọng của Al-Golani cũng lớn hơn. Ông ta bất chấp lời kêu gọi của al-Baghdadi về việc giải thể Mặt trận Nusra và sáp nhập với lực lượng của al-Qaeda tại Iraq để thành lập Nhà nước Hồi giáo Iraq và Syria, gọi tắt là ISIS.

Trong cuộc phỏng vấn đầu tiên năm 2014, Al-Golani che mặt và nói với phóng viên của kênh truyền hình Qatar Al-Jazeera, rằng ông từ chối tham gia đàm phán chính trị tại Geneva để chấm dứt xung đột. Ông cho biết mục tiêu của mình là chứng kiến ​​Syria được quản lý bằng luật Hồi giáo, tuyên bố đất nước này sẽ không có chỗ cho các nhóm thiểu số Alawite, Shiite, Druze và Cơ đốc giáo.

Năm 2016, Al-Golani lần đầu tiên công khai khuôn mặt của mình trong một thông điệp bằng video để tuyên bố nhóm của ông đổi tên thành Jabhat Fateh al-Sham (Mặt trận chinh phục Syria) và cắt đứt quan hệ với al-Qaeda.

“Tổ chức mới này không liên kết với bất kỳ tổ chức bên ngoài nào”, ông nói trong đoạn video.

Một năm sau, liên minh của ông đổi tên thành Hayat Tahrir al-Sham (Tổ chức giải phóng Syria – HTS).

Sau đó, HTS chiến đấu với các chiến binh Hồi giáo phản đối việc sáp nhập và vươn lên trở thành lực lượng hàng đầu ở tây bắc Syria.

Sau khi củng cố quyền lực, Al-Golani thực hiện sự chuyển đổi mà ít ai có thể tưởng tượng được. Thay quân phục bằng áo sơ mi và quần âu, ông bắt đầu kêu gọi sự khoan dung tôn giáo và chủ nghĩa đa nguyên.

Ông vận động cộng đồng người Druze ở Idlib, nơi mà Mặt trận Nusra trước đây đã nhắm tới, và đến thăm gia đình những người Kurd bị lực lượng dân quân thân Thổ Nhĩ Kỳ giết hại.

Năm 2021, Al-Golani có cuộc phỏng vấn đầu tiên với nhà báo người Mỹ trên PBS. Mặc áo vest và mái tóc ngắn vuốt ngược ra sau, thủ lĩnh HTS nói năng nhẹ nhàng hơn, khẳng định rằng lực lượng của ông không gây ra mối đe dọa nào cho phương Tây và các lệnh trừng phạt nhằm vào nhóm này là bất công.

“Đúng vậy, chúng tôi đã chỉ trích các chính sách của phương Tây. Nhưng tiến hành cuộc chiến chống lại Mỹ hoặc châu Âu từ Syria là điều không đúng. Chúng tôi không nói rằng chúng tôi muốn chiến đấu”, ông nói.

>> Phản ứng của các bên sau khi Chính phủ Syria sụp đổ nhanh chóng