Sự hòa hảo bất ngờ

Nga đã hỗ trợ cho chính quyền của ông Assad trong thời gian nội chiến. Các căn cứ mà Nga xây dựng dọc bờ biển Syria cho phép nước này mở rộng ảnh hưởng tới Địa Trung Hải và châu Phi cũng như tấn công các mục tiêu phiến quân. Nga cũng là nước cấp quy chế tị nạn cho ông Assad. 

Giờ đây, khi chính quyền Assad sụp đổ và phe nổi dậy nắm quyền lãnh đạo, Nga lại tìm được cơ hội để mở rộng ảnh hưởng kinh tế tại Syria, đồng thời giữ vững các căn cứ quân sự ở đó.

Tình huống này được Wall Street Journal (WSJ) đánh giá là “một sự hòa hảo bất ngờ”.

Tháng trước, Nga đã chuyển giao số tiền mặt trị giá khoảng 23 triệu USD bằng đồng tiền Syria cho ngân hàng trung ương tại Damascus. Đây là một trong những dấu hiệu rõ nét đầu tiên cho thấy mối quan hệ giữa hai bên đang dần nồng ấm.

Moscow vẫn in tiền cho nền kinh tế thiếu tiền mặt của Syria trong khi hầu hết các quốc gia khác từ chối do lo ngại về các biện pháp trừng phạt, WSJ dẫn nguồn các các quan chức Syria và châu Âu cho biết.

Đợt giao tiền này diễn ra khi Qatar và Ả Rập Saudi trì hoãn việc cung cấp hàng triệu USD tài trợ khẩn cấp mà họ đã bàn cho chế độ mới. Nguồn tin của WSJ tiết lộ, các nước này đang chờ đợi lập trường rõ ràng từ Washington, xem các biện pháp trừng phạt áp lên lực lượng trước đây là phiến quân có được dỡ bỏ hay không. 

Điều này tạo ra một cơ hội bất ngờ để Nga không chỉ duy trì mà còn có khả năng tăng cường hiện diện. Bản thân Moscow, vốn đang chịu trừng phạt từ Mỹ và châu Âu do chiến dịch ở Ukraine, không có những e ngại như vậy. 

Phần thưởng hàng đầu dành cho Moscow sẽ là khả năng tiếp tục duy trì các căn cứ quân sự của mình tại Syria.

Chuyến bay chở đầy tiền mặt tới Syria

Theo nguồn tin của WSJ, Nga và Syria đã tiến hành các cuộc đàm phán kín xoay quanh một loạt chủ đề, từ hàng tỷ USD tiền mặt và đầu tư vào các mỏ khí đốt cùng cảng biển, cho tới khả năng Moscow xin lỗi về hoạt động không kích, và thậm chí cả yêu cầu dẫn độ Assad từ chính quyền mới của Syria. 

Tuy nhiên, các quan chức châu Âu và Syria cho biết, phía Nga từ chối thảo luận về vấn đề dẫn độ. 

Các cuộc thảo luận bắt đầu khi Thứ trưởng Ngoại giao Nga Mikhail Bogdanov và Đặc phái viên về Syria của Nga Alexander Lavrentiev tới thăm Syria vào tháng 1. Mục đích của họ là đàm phán về tương lai của căn cứ không quân Khmeimim và căn cứ hải quân Tartus, nhưng cuộc thảo luận dần mở rộng sang cả lĩnh vực kinh tế, nguồn tin của WSJ tiết lộ. 

Mối quan hệ còn chần chừ giữa Nga và những nhà lãnh đạo mới của Syria đã có bước tiến nhanh chóng ngay sau khi Tổng thống Nga Vladimir Putin và Tổng thống lâm thời Syria Ahmed al-Sharaa thực hiện cuộc điện đàm đầu tiên. 

Theo thông cáo từ Điện Kremlin, ông Putin và ông Al-Sharaa đã bàn về các mối quan hệ chính trị, thương mại và kinh tế, bao gồm cả sự sẵn sàng của Nga trong nỗ lực nhằm “cải thiện tình hình kinh tế xã hội ở Syria”.

Vài ngày sau, Moscow điều một máy bay chở đầy tiền mặt tới Syria. 

Damascus đã cẩn thận dàn xếp các cuộc đàm phán của mình với Nga như một nỗ lực để đòi bồi thường cho những thiệt hại mà họ cho là lực lượng Nga đã gây ra trong các đợt không kích.

Các nhà đàm phán Syria cho biết, chính phủ mới muốn được hoàn trả các khoản tiền mà chế độ cũ đã chuyển cho Nga.

Theo hồ sơ hải quan, từ năm 2018 đến 2019, ngân hàng trung ương Syria đã gửi khoảng 250 triệu USD đến một ngân hàng nhà nước ở Moscow. Các thành viên trong gia đình Assad cũng đã mua nhiều căn hộ hạng sang trong các tòa nhà chọc trời ở Nga với tổng giá trị hơn 40 triệu USD, theo một báo cáo năm 2019 của tổ chức điều tra Global Witness.

Sau cuộc điện đàm giữa ông Putin với ông Sharaa, chính quyền Syria cho biết, Tổng thống Nga đã mời Bộ trưởng Ngoại giao của họ đến Moscow.

Nguồn tin của WSJ tiết lộ, ông Putin cũng nói Nga sẵn sàng thảo luận về các điều khoản trong các thỏa thuận đã ký kết giữa Nga và Syria dưới thời ông Assad – một yêu cầu chủ chốt của chính phủ mới ở Syria, theo những người quen thuộc với các cuộc thảo luận.

Những hợp đồng đó bao gồm thỏa thuận về giai đoạn mới trong quá trình xây dựng cảng Tartus – hiện đã bị hoãn lại; thỏa thuận phát triển các dự án khí đốt tự nhiên ngoài khơi khổng lồ, mỏ photphat và thăm dò dầu khí ở khu vực Palmyra; cũng như việc xây dựng một nhà máy phân bón tại Homs ở miền trung Syria.

Trên thực tế, các cuộc thảo luận đã làm sống lại những tham vọng kinh tế dài hạn và quy mô lớn của Nga ở Syria.

Cơ hội của Nga

Nếu Nga và Syria đạt được thỏa thuận lớn thì hai bên sẽ khôi phục nhiều mối ràng buộc, vốn là nền tảng cho mối quan hệ giữa hai nước.

Dưới thời ông Assad, Syria là một trong những khách hàng trung thành nhất của Nga, còn Nga là một trong những đối tác thương mại lớn nhất của Syria. Vào giai đoạn ấy, các công ty Nga đã đầu tư hàng tỷ USD vào Syria, bao gồm cả hoạt động bơm dầu từ các mỏ dầu của Syria và xử lý khí đốt tự nhiên để xuất khẩu.

Ngược lại, chính quyền ông Trump vẫn chưa phát triển một kế hoạch cho chế độ mới ở Syria. Ông David Schenker, người từng dẫn dắt cơ quan Cận Đông của Bộ Ngoại giao Mỹ trong nhiệm kỳ đầu của ông Trump nhấn mạnh: “Sự thiếu gắn kết của Mỹ ở Syria gây khó khăn cho việc phản đối sự trở lại của Nga”.

Trong khi đó, Syria phần nào được thúc đẩy bởi mong muốn đa dạng hóa đồng minh ngoài Thổ Nhĩ Kỳ, quốc gia đóng vai trò quan trọng trong việc hỗ trợ phe nổi dậy HTS. 

Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdogan đã cử các doanh nhân và quan chức đến Damascus ngay sau khi ông Assad bị lật đổ và triển khai quân đội đến các khu vực phía bắc Syria.

Nga không có nhiều lựa chọn khác ở khu vực. Moscow có thể tiếp cận các căn cứ không quân ở Libya, nhưng nỗ lực thương thảo nhằm thiết lập một căn cứ hải quân ở đó vẫn chưa có kết quả, theo các quan chức Libya, châu Âu và Mỹ.

Bây giờ Nga lại có cơ hội mới để tái xác lập sự hiện diện của mình ở Syria, trong khi Damascus tìm được một đối tác, có thể coi là có khả năng chống lại ảnh hưởng của Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, 2 cường quốc trong khu vực. 

Mặc dù trước đó Nga đã hỗ trợ chế độ cũ và thực hiện nhiều cuộc không kích, “người Syria nói rằng họ đang muốn mở ra một trang mới”, một quan chức Syria thạo tin chia sẻ với WSJ.