Vào ngày 4/3, Tổng thống Donald Trump đã phát biểu trước Quốc hội Hoa Kỳ, chỉ vài giờ sau khi BlackRock, một công ty đầu tư có trụ sở tại New York, thông báo sẽ mua lại hai cảng ở hai đầu kênh đào Panama từ CK Hutchison, tập đoàn vận hành có trụ sở tại Hồng Kông (Trung Quốc) thuộc sở hữu của tỷ phú Lý Gia Thành.

Đây là thắng lợi lớn nhất của ông Trump trong chiến dịch gia tăng ảnh hưởng của Mỹ đối với kênh đào Panama, điều mà ông theo đuổi kể từ khi đắc cử Tổng thống vào tháng 11.

Tuy nhiên, thay vì tuyên bố chiến thắng, ông Trump tiếp tục nhấn mạnh ý định giành lại quyền kiểm soát kênh đào này. Ngoại trưởng Marco Rubio được ông Trump nhắc đến với hàm ý sẽ “chịu trách nhiệm nếu có điều gì sai sót”.

Ông Trump đã cho thấy rằng việc gây áp lực lên nền kinh tế và bản sắc quốc gia của Panama có thể mang lại những nhượng bộ lớn từ chính phủ nước này. Kể từ khi ông Trump nhậm chức, Panama không chỉ thúc đẩy nhanh chóng việc bán các cảng của kênh đào mà còn ủng hộ các nỗ lực trục xuất người nhập cư bất hợp pháp vào Mỹ.

Ngoài ra, Panama cũng đẩy nhanh kế hoạch đầu tư vào cơ sở hạ tầng để giải quyết các vấn đề về nguồn cung nước cho kênh đào, điều đã khiến các quan chức Mỹ bức xúc. Tuy nhiên, đến nay, Panama vẫn chưa nhận được bất kỳ lợi ích nào từ sự nhượng bộ này, thậm chí còn phải đối mặt với những tuyên bố ngày càng gay gắt từ ông Trump.

Người dân Panama có thể đã nghĩ rằng mối quan hệ tốt đẹp với cường quốc số một thế giới sẽ giúp họ tránh khỏi sự chèn ép này. Năm ngoái, khoảng 90% người dân Panama tin rằng đất nước họ có quan hệ tốt với Mỹ. Nhưng dưới thời ông Trump, lòng trung thành có thể biến thành một điểm yếu dễ bị lợi dụng.

Trước khi ông Trump lên nắm quyền, Panama đã có những động thái đáp ứng lợi ích của Mỹ. Tổng thống José Rául Mulino đã siết chặt kiểm soát người di cư qua khu vực rừng rậm Daríen Gap, biên giới tự nhiên giữa Colombia và Panama.

Sau chuyến thăm của ông Rubio vào tháng 2, ông Mulino đồng ý tăng cường một trung tâm giam giữ người di cư và mở rộng đường băng sân bay ở tỉnh Daríen. Panama cũng tiếp nhận 299 người bị trục xuất từ Mỹ, dù họ đến từ nhiều quốc gia khác nhau như Iran, Trung Quốc và Afghanistan.

Áp lực từ Mỹ cũng đẩy nhanh tiến trình xây dựng con đập nhằm giải quyết vấn đề nguồn nước của kênh đào, một vấn đề mà ông Trump rất quan tâm. Khi mực nước thấp, việc vận hành kênh đào bị hạn chế và các suất lưu thông được đem ra đấu giá.

Tháng 11/2023, một công ty vận chuyển khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) của Mỹ đã phải trả mức kỷ lục 4 triệu USD để có quyền ưu tiên đi qua. Chỉ một ngày sau cuộc gặp giữa ông Rubio và các quan chức Cơ quan quản lý kênh đào Panama (ACP) vào tháng 2, những cư dân trong khu vực bị ảnh hưởng bởi dự án đập được thông báo rằng nguồn vốn cho việc xây dựng, cũng như tái định cư, đã được phê duyệt.

ACP phủ nhận rằng quyết định này có liên quan đến chuyến thăm của ông Rubio.

Nhượng bộ trước áp lực

Những nhượng bộ lớn nhất liên quan đến ảnh hưởng của Trung Quốc tại Panama. Ngay sau cuộc gặp với ông Rubio, Tổng thống Mulino tuyên bố Panama sẽ không gia hạn tư cách thành viên trong Sáng kiến Vành đai và Con đường của Trung Quốc.

Tuy nhiên, điều này vẫn chưa đủ để làm hài lòng chính quyền Trump. Việc CK Hutchison vận hành các cảng ở cả hai đầu kênh đào bị xem là không thể chấp nhận được, do lo ngại về ảnh hưởng của Trung Quốc.

Do đó, một thỏa thuận đã được thúc đẩy, theo đó, một liên danh do BlackRock dẫn đầu đồng ý mua lại 90% cổ phần của Hutchison trong hai cảng Panama và 80% cổ phần trong 43 cảng khác trên toàn cầu với giá 22,8 tỷ USD.

Chính phủ Panama dường như đang bối rối trước áp lực từ ông Trump. Chiến lược nhượng bộ của ông Mulino không có vẻ hiệu quả và ông đang bị chỉ trích vì đã đưa ra quá nhiều nhượng bộ mà không nhận lại được gì.

Mới đây nhất, trong một bản ghi nhớ Hướng dẫn Chiến lược Quốc phòng Tạm thời mà CNN tiếp cận được và đưa tin hôm 13/3, Nhà Trắng đã yêu cầu Lầu Năm Góc “ngay lập tức” cung cấp các phương án để đảm bảo quyền tiếp cận không hạn chế của Mỹ đến kênh đào Panama, làm dấy lên những lo ngại về việc sử dụng vũ lực để giành quyền kiểm soát.

Ngoài các biện pháp quân sự, ông Trump còn ba cách khác để gia tăng ảnh hưởng đối với kênh đào, nhưng không cách nào được Panama hoan nghênh. Cách đơn giản nhất là yêu cầu giảm phí qua kênh cho các tàu chở LNG của Mỹ hoặc cho phép tàu chiến Hải quân Mỹ đi qua miễn phí.

Một phương án khác là đàm phán lại hiệp ước quản lý kênh đào để tạo lợi thế cho vận tải biển của Mỹ, dù điều này có thể kéo theo các vụ kiện từ các bên liên quan. Lựa chọn mạnh tay nhất là Mỹ tìm cách giành quyền sở hữu một phần kênh đào, qua đó có tiếng nói trong việc vận hành.

Tuy nhiên, điều này sẽ vi phạm hiến pháp Panama, vốn khẳng định kênh đào là “tài sản không thể chuyển nhượng của người dân Panama“.

Để tránh các kịch bản này, Panama có thể đồng ý tiếp nhận thêm người nhập cư bị trục xuất từ Mỹ, mặc dù ông Mulino khẳng định việc tiếp nhận 299 người vừa qua chỉ là “trường hợp đặc biệt”.

Một hợp đồng xây cầu bắc qua kênh đào, hiện do một công ty Trung Quốc nắm giữ, có thể được đem ra đàm phán lại. Ngoài ra, mỏ đồng khổng lồ Cobre Panamá, vốn bị đóng cửa vào tháng 11/2023 do làn sóng biểu tình, cũng có thể trở thành một yếu tố đàm phán.

Hiện có nhiều khoản đầu tư của Mỹ trong dự án này, và CEO của công ty sở hữu mỏ đồng, Tristan Pascall, cho biết vẫn có khả năng đạt được một thỏa thuận mang lại lợi ích cho cả Panama và Mỹ.

Theo Economist