Chuỗi tăng trưởng chín năm của thị trường chứng khoán Ấn Độ đã giúp nhiều người trở nên giàu có, nhưng cũng kéo theo làn sóng lừa đảo tài chính, khiến nhiều nhà đầu tư mất trắng tài sản. Một trong số đó đã là Saraswata khi để mất 700.000 USD.
Ban đầu, kiếm tiền có vẻ quá dễ dàng, giống như tìm được một “mỏ vàng”, theo lời kể của Saraswata, một bác sĩ X-quang 39 tuổi. Vì vụ việc đang được cảnh sát điều tra, anh không muốn tiết lộ danh tính đầy đủ. Anh cho biết mình chỉ cần chuyển tiền cho một công ty ở miền Tây Nam Ấn Độ và số tiền cứ thế tăng lên: từ 370.000 USD thành 500.000 USD, rồi 1 triệu USD, sau đó 2 triệu USD chỉ trong vài tháng.
Dù không hiểu rõ chiến lược giao dịch “mua và bán lại” của công ty, anh cũng không quá bận tâm vì lợi nhuận quá hấp dẫn. Hơn nữa, anh tin rằng mình đang đầu tư vào Geojit Financial Services bởi công ty này đã cung cấp đầy đủ giấy tờ pháp lý. “Mọi thứ trông rất đáng tin”, anh nói.
Nhưng rồi, khi nhận ra mình thực chất đang giao dịch với lừa đảo chứ không phải Geojit thật, toàn bộ số tiền tiết kiệm cả đời đã “không cánh mà bay”. Thậm chí, anh còn mất thêm số tiền vay ngân hàng và cả số tiền thu được từ việc cầm cố vàng của vợ.
Mặt tối của cơn sốt đầu tư
Trường hợp của Saraswata là minh chứng rõ ràng cho mặt tối của cơn sốt chứng khoán tại quốc gia đông dân nhất thế giới. Chỉ trong năm 2024, trung bình mỗi ngày có hơn 400 đơn tố cáo liên quan đến lừa đảo tài chính trên thị trường chứng khoán. Các vụ gian lận quy mô lớn đã tăng hơn gấp bốn lần, trong khi số khiếu nại về giao dịch trái phép của các công ty môi giới cũng đạt mức cao kỷ lục.
Lừa đảo chứng khoán không phải chuyện hiếm trên thế giới, nhưng tại Ấn Độ, vấn đề này có thể gây hậu quả nghiêm trọng hơn. Sự phát triển của các công ty môi giới giá rẻ và ứng dụng giao dịch, kết hợp với làn sóng sử dụng điện thoại di động, đã mở ra cơ hội cho những kẻ lừa đảo.
Trong khi đó, hàng triệu người dân vẫn sống với thu nhập dưới 4 USD/ngày (chỉ khoảng 102.000 đồng), khiến họ dễ trở thành mục tiêu. Cơn sốt đầu tư chứng khoán, ban đầu chỉ phổ biến ở các thành phố lớn như Mumbai và New Delhi, nay đã lan rộng đến các vùng nông thôn nghèo, nơi nhà đầu tư cá nhân gia tăng nhanh chóng nhưng cũng dễ bị lừa đảo nhất.
Nhà đầu tư cá nhân ngày càng tham gia nhiều hơn vào thị trường chứng khoán, nâng tỷ lệ sở hữu cổ phiếu (bao gồm cả qua quỹ đầu tư) lên mức kỷ lục 18,2% tổng giá trị thị trường.
Dòng tiền từ nhà đầu tư trong nước đã giúp chỉ số Nifty 50 duy trì đà tăng suốt chín năm liên tiếp – một thành tích mà ngay cả S&P 500 cũng chưa từng đạt được trong gần một thế kỷ. Tuy nhiên, sự gia tăng các vụ lừa đảo có thể khiến nhà đầu tư cá nhân mất niềm tin, đúng lúc dòng vốn nước ngoài rút mạnh do thị trường Trung Quốc phục hồi và sức hấp dẫn của Ấn Độ giảm dần.
Nhà đầu tư cá nhân và những rủi ro
“Niềm tin của nhà đầu tư là nền tảng của thị trường và nền kinh tế. Nếu các vụ lừa đảo ngày càng gia tăng, nhà đầu tư có thể e ngại và rời bỏ thị trường trong thời gian dài. Đây không chỉ là vấn đề lợi nhuận hay định giá, mà còn liên quan đến việc bảo vệ tài sản và kiểm soát rủi ro toàn hệ thống”, Ankita Pathak, chiến lược gia vĩ mô tại Ionic Asset, nhận định.
Nhờ các biện pháp khuyến khích từ cơ quan quản lý, sự quan tâm của nhà đầu tư cá nhân đối với thị trường chứng khoán đã tăng mạnh trong những năm gần đây.
Theo Ủy ban Chứng khoán và Giao dịch Ấn Độ (SEBI), số lượng tài khoản giao dịch đã gần như tăng gấp ba lần trong vòng năm năm, từ dưới 50 triệu lên hơn 130 triệu. Sự bùng nổ này chủ yếu nhờ vào sự phát triển của các công ty môi giới chi phí thấp như Zerodha Broking Ltd.
Dòng tiền từ nhà đầu tư trong nước đã giúp bù đắp phần nào tác động từ việc các quỹ ngoại rút hơn 14 tỷ USD khỏi thị trường kể từ đầu năm 2024. Nhờ đó, chỉ số Nifty 50 tiếp tục vượt trội so với các thị trường mới nổi suốt bốn năm qua.
Đặc biệt, các công ty IPO tại Ấn Độ trong năm 2024 ghi nhận mức tăng giá trung bình hơn 30% trong tháng đầu tiên sau khi niêm yết – cao hơn đáng kể so với mức trung bình toàn cầu gần 24%.
Những chiêu trò lừa đảo tinh vi
Sự phát triển mạnh mẽ của thị trường chứng khoán cũng kéo theo sự gia tăng của các chiêu trò lừa đảo. Theo công ty an ninh mạng CloudSEK (Singapore), Ấn Độ nằm trong nhóm các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi các vụ lừa đảo giao dịch hiện đại, cùng với Mỹ, Malaysia, Thái Lan…
Nhiều nhà đầu tư bị lừa bởi các công ty tư vấn đầu tư hoạt động trái phép hoặc những ứng dụng giả mạo, trông giống hệt các nền tảng giao dịch uy tín. Jones George, Giám đốc điều hành của Geojit Financial, cho biết công ty đã nhận được hơn 360 đơn khiếu nại từ các nạn nhân như Saraswata.
Zerodha đã tạo ra các video giáo dục trên YouTube bằng nhiều ngôn ngữ địa phương để giúp nhà đầu tư tránh rủi ro. Theo CFA Institute, chỉ 2% “chuyên gia tài chính” ở Ấn Độ được đăng ký với SEBI, nhưng có đến 33% vẫn đưa ra khuyến nghị mua/bán cổ phiếu. Đáng lo ngại hơn, 63% trong số này không công khai thông tin về các khoản tài trợ hoặc lợi ích tài chính liên quan.
Biện pháp ứng phó
Làn sóng lừa đảo chứng khoán đang cản trở nỗ lực của Thủ tướng Narendra Modi trong việc thu hút nhà đầu tư quốc tế vào thị trường Ấn Độ. Ông từng kêu gọi các quỹ toàn cầu phân bổ ít nhất 50% danh mục vào cổ phiếu Ấn Độ. Tuy nhiên, việc nhiều nhà đầu tư mất tiền có thể làm giảm niềm tin vào thị trường, ảnh hưởng đến chiến lược nâng cao thu nhập và giảm nghèo của Chính phủ.
Trước tình trạng lừa đảo gia tăng, SEBI đã siết chặt kiểm soát. Tháng 7 vừa qua, cơ quan này giao cho BSE – sàn chứng khoán lâu đời nhất châu Á – nhiệm vụ giám sát các nhà phân tích và cố vấn đầu tư để ngăn chặn gian lận. SEBI cũng yêu cầu các công ty môi giới minh bạch về rủi ro và chi phí trước khi khách hàng giao dịch. Đồng thời, các nền tảng mạng xã hội như YouTube, Facebook và X (Twitter) phải gỡ bỏ nội dung vi phạm quy định chứng khoán.
Tuy nhiên, các vụ lừa đảo ngày càng trở nên tinh vi. Một số nhóm lừa đảo, được cho là hoạt động từ Myanmar, Campuchia và Lào, đã thuê người đại diện tại Ấn Độ để tiếp cận và dụ dỗ nhà đầu tư, đặc biệt là ở những vùng nông thôn xa xôi.
“Theo tôi, chính lòng tham đã biến Ấn Độ thành mảnh đất màu mỡ cho các vụ lừa đảo này”, Mukesh Choudhary, CEO của Cyberops Infosec nhận định.
