Khi nền kinh tế bước vào giai đoạn chuyển mình mạnh mẽ, khu vực kinh tế tư nhân – một trong ba trụ cột phát triển chính – vẫn chưa thể vươn lên như kỳ vọng vì phải đối mặt với nhiều khó khăn. Báo cáo Chỉ số Năng lực Cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) năm 2024 do Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) công bố, với dữ liệu khảo sát 8.566 doanh nghiệp tư nhân tại 63 tỉnh, thành phố đã xác định rõ 5 nhóm khó khăn trầm trọng và phổ biến nhất: tiếp cận tín dụng, tìm kiếm thị trường, ứng phó biến động vĩ mô, thiếu liên kết kinh doanh và nhân sự không đáp ứng yêu cầu.

Những vấn đề này cũng được nhấn mạnh trong Nghị quyết số 68-NQ/TW ngày 04/5/2025 của Bộ Chính trị, văn kiện chiến lược đặt mục tiêu phát triển khu vực tư nhân đến năm 2045.

Tỷ lệ doanh nghiệp gặp các khó khăn chủ yếu giai đoạn 2020–2024 theo khảo sát PCI. Nguồn: Báo cáo Chỉ số Năng lực Cạnh tranh cấp tỉnh (PCI) 2024, Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI).

Tín dụng bế tắc, doanh nghiệp nhỏ “đuối sức”

Năm 2024, 54% doanh nghiệp phản ánh gặp khó khăn khi tiếp cận vốn vay – trở thành rào cản lớn nhất đối với khu vực tư nhân, dù đã giảm nhẹ so với 57% của năm 2023 nhưng vẫn cao hơn đáng kể so với mức 41% vào năm 2020. Tình trạng này đặc biệt nghiêm trọng đối với nhóm doanh nghiệp nhỏ và siêu nhỏ, vốn thiếu tài sản bảo đảm, hồ sơ tín dụng chuẩn hóa và lịch sử giao dịch ngân hàng minh bạch. Theo VCCI, “kênh tín dụng vẫn nghiêng mạnh về các doanh nghiệp lớn và doanh nghiệp nhà nước, trong khi khu vực tư nhân trong nước thường xuyên bị phân biệt đối xử”.

Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đã xác định rõ ràng: “Kinh tế tư nhân còn gặp nhiều khó khăn, trở ngại trong tiếp cận nguồn lực, đặc biệt là vốn”, đồng thời yêu cầu “xóa bỏ cơ chế xin – cho”, bảo đảm môi trường tín dụng công bằng, minh bạch, tiếp sức thực chất cho doanh nghiệp nội.

Cầu yếu, tồn kho cao, đầu ra nghẽn mạch

Theo khảo sát PCI, có tới 49% doanh nghiệp cho biết đang vật lộn với việc tìm kiếm khách hàng. Trong khi nhu cầu tiêu dùng nội địa phục hồi yếu ớt, thì hoạt động xuất khẩu lại bị chặn bởi hàng rào kỹ thuật và bất ổn địa chính trị. Nhiều doanh nghiệp phản ánh họ buộc phải giảm giá bán, thậm chí chấp nhận lỗ, chỉ để duy trì dòng tiền và giữ chân bạn hàng cũ.

VCCI đánh giá, “mạng lưới phân phối hiện đại vẫn chưa tiếp nhận hiệu quả sản phẩm từ doanh nghiệp địa phương”, dẫn tới đứt gãy trong chuỗi giá trị nội địa và kìm hãm sự lan tỏa của sản xuất tư nhân. Trước thực trạng đó, Nghị quyết 68 đề xuất “giải phóng toàn bộ sức sản xuất”, khuyến khích doanh nghiệp tư nhân mở rộng thị trường trong và ngoài nước, đặc biệt thông qua các ngành chiến lược như logistics, công nghiệp phụ trợ và thương mại điện tử.

Rủi ro vĩ mô: Rào cản vô hình nhưng dai dẳng

38% doanh nghiệp tham gia khảo sát cho biết các biến động kinh tế vĩ mô – từ tỷ giá, giá đầu vào đến chính sách thuế và lãi suất – là nguyên nhân khiến họ không thể lập kế hoạch dài hạn hoặc mở rộng quy mô. Trong giai đoạn 2022–2024, không ít doanh nghiệp nhỏ rơi vào trạng thái bị động hoàn toàn trước những cú sốc chi phí và rủi ro chính sách.

Để giảm thiểu tình trạng này, Nghị quyết 68 yêu cầu “xây dựng môi trường kinh doanh ổn định, minh bạch, chi phí thấp và đạt chuẩn quốc tế”, qua đó giúp nâng cao tính tiên đoán và giảm rủi ro thể chế trong đầu tư. Đây là nền tảng để các doanh nghiệp tư nhân đủ tự tin đưa ra quyết định chiến lược thay vì hoạt động thụ động trong ngắn hạn.

Tình trạng manh mún và thiếu kết nối

Chỉ 20% doanh nghiệp cho biết có thể dễ dàng tìm được đối tác kinh doanh tin cậy – một con số phản ánh thực trạng manh mún và thiếu kết nối trong khu vực tư nhân Việt Nam. Sự thiếu vắng cụm ngành, vùng nguyên liệu tập trung và chuỗi giá trị khép kín khiến doanh nghiệp nhỏ khó nâng cao năng suất, khó tiếp cận thị trường và càng khó vươn ra quốc tế.

Nghị quyết 68-NQ/TW xác định rõ: “Khuyến khích doanh nghiệp tư nhân liên kết theo cụm ngành, chuỗi giá trị”, đồng thời giao nhiệm vụ xây dựng hệ thống dữ liệu ngành, kết nối thông tin thị trường và thiết lập đầu mối xúc tiến hợp tác giữa các doanh nghiệp trong nước và khối FDI.

Lực lượng lao động: Khó tuyển, khó giữ, thiếu kỹ năng

20% doanh nghiệp được khảo sát phản ánh khó khăn trong tuyển dụng lao động phù hợp, đặc biệt ở nhóm lao động kỹ thuật, công nghệ và cấp quản lý trung. Tuy PCI 2024 ghi nhận sự cải thiện rõ rệt – với 54% doanh nghiệp đánh giá lao động địa phương đáp ứng tốt nhu cầu công việc, tăng từ mức 47% năm 2023 – nhưng khả năng giữ chân nhân tài vẫn là “bài toán không lời giải” do lương thấp, phúc lợi hạn chế và thiếu cơ hội phát triển.

Về vấn đề này, Nghị quyết 68 nhấn mạnh yêu cầu “phát triển đội ngũ doanh nhân có đạo đức, văn hóa kinh doanh, bản lĩnh, trí tuệ”, đồng thời đề nghị mở rộng giáo dục nghề nghiệp và đào tạo sát nhu cầu doanh nghiệp. Đây được xem là bước then chốt trong việc tăng năng suất lao động và nâng sức cạnh tranh của khu vực tư nhân trong dài hạn.

Từ “vạch mặt” đến “kê đơn”: Cần hành động đồng bộ và mạnh mẽ

Dữ liệu từ Báo cáo PCI 2024 của VCCI cho thấy: 54% doanh nghiệp gặp khó khi vay vốn, 49% không tìm được đầu ra ổn định, 38% đối mặt biến động thị trường, 20% thiếu đối tác kinh doanh và 20% không tuyển được nhân sự phù hợp. Những tỷ lệ này không đơn thuần là con số, mà là tín hiệu cảnh báo về những “điểm nghẽn” đang kéo lùi đà bứt phá của khu vực kinh tế tư nhân Việt Nam.

Nghị quyết 68-NQ/TW của Bộ Chính trị đặt mục tiêu đầy tham vọng: đến năm 2045, khu vực tư nhân sẽ đóng góp trên 60% GDP, có ít nhất 3 triệu doanh nghiệp hoạt động và năng suất lao động tăng bình quân 9,5% mỗi năm. Nhưng để đạt được điều đó, mọi giải pháp phải chuyển từ nghị quyết sang thực thi, từ chiến lược sang hành động cụ thể, đặc biệt ở cấp sở ngành và địa phương – nơi môi trường kinh doanh thực sự được cảm nhận rõ nhất qua từng ngày vận hành của doanh nghiệp.