“Vườn cây AI” của Trung Quốc đến ngày hái quả

Khi cuộc chiến thương mại đầu tiên giữa Mỹ và Trung Quốc bùng nổ vào năm 2018, nhiều sinh viên Trung Quốc bắt đầu định hình lại lựa chọn ngành học của mình. Một trong số đó là Jack Wang, người đã đăng ký học ngành vi điện tử tại một trường đại học hàng đầu Trung Quốc vào năm 2019 – đúng thời điểm căng thẳng thương mại leo thang.

Giờ đây, quyết định đó được nhìn nhận là một bước đi chiến lược. Lĩnh vực vi điện tử, vốn tập trung vào thiết kế và chế tạo vi mạch, đang trở thành trung tâm trong tham vọng của Bắc Kinh: xây dựng ngành công nghiệp bán dẫn độc lập, đẳng cấp thế giới.

6 năm sau, ngành công nghiệp này đã phát triển vượt bậc. Nó không chỉ trở thành trọng tâm trong các kế hoạch công nghiệp của Trung Quốc mà còn là nền tảng cho những tiến bộ trong trí tuệ nhân tạo – lĩnh vực mà cả Washington lẫn Bắc Kinh đều xem là mặt trận cạnh tranh công nghệ tối quan trọng.

Wang nhớ lại: “Tôi nhận ra ngành này đang bùng nổ. Vào thời điểm đó, AI đã bắt đầu phổ biến – chỉ là chưa đạt đến mức như hiện nay.”

Quả thực, năm 2019 đánh dấu một bước ngoặt trong chiến lược đào tạo nguồn nhân lực công nghệ cao của Trung Quốc. Bộ Giáo dục nước này đã phê duyệt làn sóng chuyên ngành trí tuệ nhân tạo đầu tiên tại 35 trường đại học, triển khai theo kế hoạch hành động công bố năm 2018 nhằm đưa Trung Quốc trở thành trung tâm nhân tài toàn cầu về AI vào năm 2030.

Chỉ trong vòng vài năm, quy mô đào tạo đã mở rộng nhanh chóng. Theo báo cáo mới đây của Morgan Stanley, hiện có hơn 535 trường đại học trên khắp Trung Quốc cung cấp các chuyên ngành liên quan đến AI. Đáng chú ý, gần một nửa số nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới hiện nay có xuất thân từ Trung Quốc – một tín hiệu rõ ràng cho thấy quốc gia này đang dần khẳng định vị thế trong cuộc đua công nghệ toàn cầu.

Các nhà nghiên cứu và chuyên gia trong ngành cho biết, nguồn nhân lực AI dồi dào tại một quốc gia 1,4 tỷ dân đang mang lại cho Trung Quốc lợi thế cạnh tranh trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo – vốn đã trở thành mặt trận then chốt trong cuộc cạnh tranh công nghệ và địa chính trị toàn cầu.

Lợi thế lớn nhất của Trung Quốc là nguồn nhân tài. Lực lượng trẻ theo học và làm việc trong ngành AI đang gia tăng với tốc độ nhanh gấp khoảng năm lần so với Mỹ. Tuy nhiên, ở nhiều khía cạnh, Trung Quốc vẫn bị đánh giá là tụt hậu so với Mỹ.

Hiện đang theo học bậc sau đại học cùng chuyên ngành tại trường đại học cũ, Wang dự kiến sẽ tốt nghiệp vào năm tới và gia nhập lực lượng lao động AI đang ngày càng mở rộng của Trung Quốc.

“Kể từ khi tôi vào đại học, nhiều trường đã bắt đầu mở chương trình đào tạo riêng về vi điện tử và mạch tích hợp, đồng thời tăng chỉ tiêu tuyển sinh,” Wang cho biết. Anh nói thêm rằng điều này dẫn đến số lượng sinh viên tốt nghiệp mỗi năm ngày càng tăng.

Theo báo cáo thường niên của Bộ Giáo dục Trung Quốc, các chương trình đại học về AI tại nước này đã phát triển nhanh trong những năm gần đây. Năm 2020, AI là chuyên ngành mới được bổ sung nhiều nhất. Dù tốc độ tăng trưởng đã chậm lại kể từ đó, AI vẫn nằm trong nhóm các chuyên ngành mới được phê duyệt hàng đầu.

Zhang Yaqin, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Công nghiệp AI thuộc Đại học Thanh Hoa – một trong những cơ sở nghiên cứu và đào tạo hàng đầu thế giới trong lĩnh vực này – cho biết, những đổi mới quan trọng nhất về AI đã diễn ra trong vòng năm năm qua và có khả năng sẽ tiếp tục trong năm năm tới, khi lực lượng nhân tài dồi dào của Trung Quốc tạo ra lợi thế đáng kể cho quốc gia này.

“Lợi thế lớn nhất của Trung Quốc trong lĩnh vực AI là nguồn nhân tài,” ông Zhang Yaqin nhận định tại một hội nghị khoa học công nghệ tổ chức ở Bắc Kinh tháng trước. “Số lượng người trẻ theo ngành AI đang tăng nhanh gấp khoảng năm lần so với Mỹ, bao gồm cả sinh viên từ Đại học Thanh Hoa.”

Nhậm Chính Phi, nhà sáng lập tập đoàn công nghệ Huawei, cũng nhấn mạnh vai trò của thế hệ trẻ trong chiến lược phát triển AI của Trung Quốc. “Trung Quốc có hàng trăm triệu thanh thiếu niên, họ là tương lai của đất nước chúng ta,” ông phát biểu hôm 10/6, theo tờ Nhân dân Nhật báo.

Theo báo cáo năm ngoái của công ty dịch vụ giáo dục AI Beijing Uniwise Technology, tính đến năm 2024, Trung Quốc có hơn 700.000 nhân lực trong ngành AI, tăng 25% so với cùng kỳ năm trước.

Theo dữ liệu từ MacroPolo – nhóm nghiên cứu thuộc Viện Paulson có trụ sở tại Chicago – năm 2022, Trung Quốc chiếm 28% số nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới, tăng mạnh so với mức 11% vào năm 2019.

Điều này cho thấy một thực tế nổi bật: Cuộc cạnh tranh trong ngành AI toàn cầu hiện nay phần lớn là giữa người Trung Quốc ở Trung Quốc và người Trung Quốc đang làm việc tại Mỹ.

“Trung Quốc đấu Trung Quốc”

Gu Ning, Phó Chủ tịch công ty khởi nghiệp AI Doodod có trụ sở tại Bắc Kinh, cho rằng sự phát triển nhanh chóng này chủ yếu nhờ vào các kịch bản ứng dụng đa dạng tại Trung Quốc, đặc biệt là những ứng dụng gần với nhu cầu thực tế.

“AI chỉ là một phần trong toàn cảnh phát triển công nghệ của Trung Quốc,” ông nói. “Quốc gia này đã xuất khẩu cả công nghệ lẫn mô hình kinh doanh – như trong trường hợp TikTok và Temu – và điều đó đang tạo ra một môi trường thuận lợi cho các chuyên gia.”

Theo dữ liệu từ Zhaopin, một trong những nền tảng tuyển dụng lớn nhất Trung Quốc, trong quý đầu tiên của năm 2025, số lượng việc làm dành cho kỹ sư thuật toán tăng 44% và việc làm trong lĩnh vực học máy tăng 18% so với cùng kỳ năm trước.

Tập đoàn công nghệ Xiaomi cũng đang mở rộng đáng kể quy mô nhân sự nghiên cứu và phát triển. Nhà sáng lập kiêm Giám đốc điều hành Lei Jun cho biết đội ngũ R&D hiện tại gồm 20.000 người sẽ được tăng lên từ 50.000 đến 100.000 người trong tương lai.

Trung Quốc bắt đầu thúc đẩy đào tạo nhân tài AI từ năm 2018, khi Bộ Giáo dục công bố một kế hoạch hành động nhằm đưa các trường đại học trở thành lực lượng tiên phong toàn cầu trong khoa học và công nghệ, đồng thời hỗ trợ chiến lược cho sự phát triển AI thế hệ mới.

Lực lượng sinh viên tốt nghiệp đông đảo trong các ngành liên quan đã giúp hình thành một tầng lớp lao động AI trải rộng khắp khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Theo dữ liệu từ MacroPolo, vào năm 2022, 38% các nhà nghiên cứu AI hàng đầu làm việc tại các tổ chức của Mỹ có bằng đại học tại Trung Quốc – cao hơn cả tỷ lệ 37% đến từ chính nước Mỹ.

Cao Changdan, đồng sáng lập một công ty khởi nghiệp AI tại Bắc Kinh, nhận định: “Có vẻ như sự cạnh tranh trong toàn bộ ngành AI hiện nay là giữa người Trung Quốc ở Trung Quốc và người Trung Quốc ở Mỹ.”

Bà cho biết nhiều người Trung Quốc từng học tập hoặc làm việc tại Mỹ đã lựa chọn quay về quê hương vì nhận thấy cơ hội phát triển sự nghiệp trong nước lớn hơn. Theo bà, tồn tại một “rào cản vô hình” tại các công ty Mỹ đối với lao động Trung Quốc, ám chỉ đến mức trần thu nhập dành cho họ.

Bối cảnh này càng trở nên rõ rệt khi chính quyền Tổng thống Donald Trump siết chặt kiểm soát thị thực với sinh viên Trung Quốc và hạn chế khả năng tiếp nhận sinh viên quốc tế tại các trường đại học hàng đầu trong những tuần gần đây.

Theo Cao, căng thẳng trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung và các chính sách không thân thiện ngoài lĩnh vực thương mại đã khiến nhiều doanh nhân Trung Quốc chuyển trọng tâm về thị trường nội địa. “Do chính sách không thân thiện của ông Trump với sinh viên nước ngoài và người nhập cư, làm việc ở nước ngoài không còn là lựa chọn của tôi,” bà nói.

Vào năm 2023, công ty của Wang đã cho ra mắt một robot đồng hành chủ yếu được bán ở nước ngoài, nhưng hiện đã chuyển sang các sản phẩm hướng đến người dùng trong nước, chẳng hạn như một công cụ AI mới cung cấp lời khuyên cho những người tham gia kỳ thi tuyển sinh đại học tại Trung Quốc trong đơn đăng ký nhập học.

Theo Wang cho biết, mặc dù Trung Quốc nhanh chóng bắt kịp trong việc bồi dưỡng và thu hút các chuyên gia AI, Mỹ vẫn hấp dẫn một phần nhờ vào khoản đầu tư đáng kể vào nghiên cứu AI, vốn có xu hướng dài hạn hơn và có khả năng chịu đựng sai sót tốt hơn so với Trung Quốc.

“Nhiều khoản đầu tư ở Trung Quốc đến từ vốn Nhà nước, đi kèm với rủi ro thất thoát tài sản nhà nước, dẫn đến sự thận trọng hơn. Do đó, các công ty Trung Quốc gặp khó khăn hơn trong việc đảm bảo nguồn tài trợ cho đổi mới công nghệ”, Wang nói.

Mặc dù Trung Quốc hiện xếp hạng số 1 toàn cầu về bằng sáng chế AI và cụm công nghệ, theo báo cáo của Morgan Stanley được công bố vào tháng trước, hệ sinh thái mạnh mẽ của các công ty công nghệ hàng đầu tại Mỹ cũng đang làm tăng thêm sức hấp dẫn của quốc gia này.

Báo cáo cho biết: “Mặc dù số lượng ấn phẩm nghiên cứu năm 2023 tương tự nhau, một trong những yếu tố chính duy trì vị trí dẫn đầu của Mỹ trong nghiên cứu do ngành AI thúc đẩy là sự tham gia tích cực của các công ty tư nhân vào nghiên cứu AI, cho phép chuyển đổi nhanh chóng nghiên cứu chất lượng cao thành các công nghệ và ứng dụng có tác động”.

Ngược lại, tại Trung Quốc, tất cả 10 tổ chức hàng đầu về nghiên cứu AI đều là tổ chức học thuật, báo cáo cho biết.

Wang, sinh viên ngành vi điện tử, quyết tâm ở lại quê hương sau khi tốt nghiệp.

Trong khi nhiều người trẻ đi tìm việc phải đối mặt với thị trường lao động ảm đạm do nền kinh tế Trung Quốc suy thoái và tình trạng dư thừa sinh viên tốt nghiệp, Wang cho biết anh tin rằng sẽ không khó để anh có được việc làm nhờ vào chuyên môn của mình.

“Tôi học ở Trung Quốc, và các nước khác ngoại trừ Mỹ không tuyển dụng nhiều sinh viên tốt nghiệp chuyên ngành vi điện tử”, anh nói. “Ngoài ra, vì chính sách không thân thiện của Trump đối với sinh viên nước ngoài và người nhập cư, làm việc ở nước ngoài không phải là lựa chọn của tôi”.

 (Theo SCMP)