Cuối tháng 7/2025, một thông tin gây chấn động giới công nghệ và chính trị Mỹ: Nvidia và Advanced Micro Devices (AMD) đã đồng ý chia cho chính phủ Mỹ 15% doanh thu từ việc bán chip trí tuệ nhân tạo (AI) tại Trung Quốc, đổi lại quyền được xuất khẩu các sản phẩm này sang thị trường lớn nhất thế giới.

Đây không chỉ là một thỏa thuận thương mại đơn thuần, mà còn là bước ngoặt chưa từng có trong cách Washington áp dụng quyền kiểm soát xuất khẩu và can thiệp vào hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.

Thoả thuận “có một không hai”

Theo Financial Times (FT), thoả thuận được chốt sau cuộc gặp riêng giữa Jensen Huang – CEO Nvidia – và Tổng thống Donald Trump tại Nhà Trắng. Chỉ hai ngày sau, Bộ Thương mại Mỹ bắt đầu cấp giấy phép xuất khẩu cho dòng chip H20 của Nvidia và MI308 của AMD sang Trung Quốc, vốn là các sản phẩm vốn bị cấm hồi tháng 4 vì lo ngại an ninh quốc gia.

Trên thực tế, H20 là những loại chip được thiết kế riêng cho thị trường Trung Quốc, với hiệu năng bị giới hạn để tuân thủ các quy định kiểm soát xuất khẩu trước đó, nhưng chừng đó vẫn chưa đủ để trấn an Phương Tây trong cuộc đua công nghệ.

Thỏa thuận này có thể mang lại những lợi ích tài chính đáng kể cho chính phủ Mỹ. Dựa trên ước tính từ các nhà phân tích của Bernstein Research, chỉ riêng đến cuối năm 2025, Nvidia có thể bán hơn 15 tỷ USD chip H20 và AMD bán 800 triệu USD chip MI308 tại Trung Quốc. Với mức chia sẻ 15%, chính phủ Mỹ có thể thu về hơn 2 tỷ USD.

Điều này biến chính phủ thành một đối tác tài chính trực tiếp trong hoạt động kinh doanh của các công ty công nghệ tại thị trường lớn nhất thế giới.

Tờ New York Times (NYT) nhận định việc chính phủ Mỹ thu một phần doanh thu từ các công ty để đổi lấy giấy phép xuất khẩu là một hình thức can thiệp vào thị trường chưa từng thấy. Đây là một ví dụ rõ nét cho cách tiếp cận ngày càng chủ động của chính phủ trong các giao dịch kinh doanh quốc tế, tương tự như việc áp thuế quan để khuyến khích sản xuất trong nước.

Trước đây, giấy phép xuất khẩu thường đi kèm điều kiện kỹ thuật hoặc hạn chế sử dụng, chứ chưa từng có trường hợp chính phủ Mỹ yêu cầu một phần doanh thu để đổi lấy quyền bán hàng. thỏa thuận này biến chính phủ thành “đối tác doanh thu”, một cơ chế khá lạ chưa từng có.

Nhiều chuyên gia chỉ ra Nhà Trắng đã từng có tiền lệ chấp thuận để Nippon Steel (Nhật Bản) mua U.S. Steel kèm “cổ phần vàng” cho chính phủ.

CEO Jensen Huang lập luận rằng cấm bán chip Mỹ cho Trung Quốc chỉ tạo cơ hội cho Huawei và các đối thủ nội địa thống trị thị trường, dùng lợi nhuận để tăng tốc nghiên cứu và rút ngắn khoảng cách với Mỹ. Ông cho rằng cho phép Nvidia và AMD cạnh tranh, dù với phiên bản chip đã bị giới hạn sức mạnh, vẫn tốt hơn để giữ chuẩn công nghệ Mỹ làm “tiêu chuẩn toàn cầu” – tương tự vai trò của đồng USD trong hệ thống tài chính.

Tuy nhiên, giới an ninh và một bộ phận chính trị gia coi đây là “bán rẻ lợi thế chiến lược để lấy lợi nhuận”. Họ lo ngại rằng việc cho phép bán các loại chip AI cho Trung Quốc, ngay cả khi đã bị giới hạn, vẫn có thể giúp nước này tăng tốc phát triển công nghệ AI, từ đó thu hẹp khoảng cách với Mỹ.

Một nhóm 20 cựu quan chức và chuyên gia đã gửi thư cảnh báo rằng H20 vẫn là “chất xúc tác mạnh” cho năng lực AI tiên tiến của Trung Quốc, đặc biệt trong lĩnh vực quân sự.

Liza Tobin, cựu Giám đốc phụ trách Trung Quốc tại Hội đồng An ninh Quốc gia, gọi đây là một “bàn thua trông thấy” và cho rằng nó sẽ khuyến khích Bắc Kinh gây áp lực để Mỹ nhượng bộ nhiều hơn trong các lĩnh vực công nghệ khác.

Điều trớ trêu là khi Washington bật đèn xanh, Bắc Kinh lại tỏ ra nghi ngờ. Cơ quan Quản lý Không gian mạng Trung Quốc đã triệu tập Jensen Huang, đặt câu hỏi về nguy cơ “cửa hậu” trong H20. Truyền thông nhà nước kêu gọi doanh nghiệp nội địa tẩy chay, khiến Nvidia phải công khai khẳng định chip của họ không chứa cửa hậu và chỉ trích các dự luật Mỹ yêu cầu theo dõi chip như Đạo luật An ninh Chip (Chip Security Act).

Cuộc tranh luận này làm nổi bật sự mâu thuẫn giữa lợi ích kinh tế ngắn hạn và các mối quan ngại an ninh chiến lược lâu dài. Thỏa thuận chưa từng có này có thể mở ra một chương mới trong chính sách thương mại của Mỹ, nơi các yếu tố tài chính được đặt lên bàn cân cùng với an ninh quốc gia. Giới quan sát đang theo dõi chặt chẽ liệu đây có phải là một ngoại lệ hay là dấu hiệu cho một xu hướng mới trong cách chính phủ Mỹ quản lý xuất khẩu công nghệ cao.

*Nguồn: FT, NYT, Fortune