Chỉ vài giờ trước thời điểm các mức thuế cao hơn chính thức có hiệu lực, Washington và Bắc Kinh đã thông báo gia hạn thỏa thuận đình chiến thuế quan đến giữa tháng 11. Quyết định này được dự báo từ trước sau vòng đàm phán song phương gần nhất tại Stockholm hồi cuối tháng 7.
Tuy nhiên, việc đạt được một thỏa thuận bền vững sẽ đòi hỏi “các cuộc mặc cả kéo dài và đầy tranh cãi”, theo ông Xinbo Wu, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Mỹ thuộc Đại học Phúc Đán, Thượng Hải. Phía Bắc Kinh được cho là sẽ giữ vững ưu tiên gồm: Xóa bỏ hoàn toàn thuế quan đối với hàng hóa Trung Quốc, nới lỏng hạn chế công nghệ và dỡ bỏ trừng phạt đối với các doanh nghiệp nước này.
Về phía ông Donald Trump, mục tiêu hàng đầu vẫn là thu hẹp thâm hụt thương mại – yêu cầu có thể khiến Trung Quốc phải gia tăng cam kết mua hàng và nhập khẩu dịch vụ từ Mỹ, ông Wu nhận định.
Giới chức hai nước cũng đang thu xếp để Tổng thống Mỹ Donald Trump và Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình gặp nhau trong vài tháng tới, nhiều khả năng tại Bắc Kinh. Văn phòng Đại diện Thương mại Mỹ và Bộ Ngoại giao Trung Quốc đều không đưa ra bình luận về thời gian cụ thể.
“Gia hạn đình chiến thuế quan là cần thiết để các cuộc đàm phán thương mại tiếp tục trong khi công tác chuẩn bị cho Hội nghị thượng đỉnh vẫn diễn ra qua các kênh ngoại giao”, ông Jeff Moon, cựu nhà ngoại giao và chuyên gia thương mại Mỹ – Trung cho biết. Ông dự đoán sẽ còn có thêm các đợt gia hạn thuế cho đến khi Hội nghị thượng đỉnh diễn ra.
Dù Mỹ và Trung Quốc có thể ký một thỏa thuận thương mại cuối cùng, ông Moon cho rằng văn kiện này khó giải quyết những vấn đề cốt lõi dẫn đến cuộc chiến thương mại – đặc biệt là tình trạng dư thừa công suất công nghiệp của Trung Quốc, vốn được hậu thuẫn mạnh mẽ bởi các khoản trợ cấp nhà nước. “Kết quả không thỏa đáng này đồng nghĩa với việc chiến tranh thương mại sẽ còn kéo dài vô thời hạn”, ông nói.
Theo thông báo của Bộ Tài chính Trung Quốc, hai bên sẽ tiếp tục tạm dừng áp dụng mức thuế bổ sung 24% đối với hàng hóa của nhau trong 90 ngày, đồng thời vẫn duy trì mức thuế cơ bản 10%. Bộ Thương mại Trung Quốc cũng cho biết sẽ gia hạn thêm 90 ngày việc đình chỉ các hạn chế áp dụng cho các doanh nghiệp nằm trong “danh sách thực thể không đáng tin cậy” và “danh sách kiểm soát xuất khẩu”.
Trước đó, hồi tháng 5, hai bên đã nhất trí đình chiến thuế quan 90 ngày, giảm mức thuế 145% áp dụng hồi tháng 4 và tạm dừng các biện pháp trừng phạt khác, tạo thêm thời gian cho đàm phán. Dù vậy, hàng xuất khẩu Trung Quốc sang Mỹ vẫn phải chịu mức thuế trung bình 54,9%, trong khi hàng Mỹ vào Trung Quốc bị áp thuế trung bình 32,6%, theo Viện Kinh tế Quốc tế Peterson.
Tranh cãi về thâm hụt thương mại
Ông Trump nhiều lần tuyên bố mục tiêu chấm dứt thâm hụt thương mại của Mỹ và đưa sản xuất trở lại trong nước – điều có thể thúc đẩy mạnh mẽ việc Trung Quốc mua hàng và đầu tư vào Mỹ. Trên mạng xã hội Truth Social tối Chủ nhật (ngày 10/8), ông bày tỏ hy vọng Bắc Kinh sẽ tăng gấp bốn lần đơn đặt hàng đậu tương từ Mỹ.
“Ông Trump đang ‘nhắc nhở’ Trung Quốc rằng nông nghiệp là ưu tiên hàng đầu của Mỹ và ông kỳ vọng một thỏa thuận thương mại sẽ bao gồm việc Trung Quốc tăng mua nông sản”, ông Moon phân tích.
Trong thỏa thuận giai đoạn một ký năm 2020, Trung Quốc đã cam kết tăng mua hàng hóa và dịch vụ Mỹ thêm 200 tỷ USD mỗi năm so với mức 186 tỷ USD năm 2017, chấm dứt gần hai năm chiến tranh thuế quan. Tuy nhiên, Bắc Kinh không thực hiện cam kết này do tác động của đại dịch Covid-19.
Gần đây, nhập khẩu đậu tương của Trung Quốc đã tăng mạnh, với sản lượng nhập khẩu tăng 36,2% trong tháng 5, 10,4% trong tháng 6 và 18,4% trong tháng 7, theo dữ liệu của Wind Information.
Một điểm nóng khác là việc Mỹ nhắm vào hàng trung chuyển của Trung Quốc – hàng được vận chuyển qua nước thứ ba trước khi vào Mỹ. Ông Trump áp mức thuế 40% với các mặt hàng này, song chưa rõ định nghĩa cụ thể về loại hàng hóa bị áp dụng.
Kiểm soát xuất khẩu công nghệ
Vấn đề kiểm soát xuất khẩu công nghệ là trọng tâm trong các cuộc đàm phán. Ông Trump đã đạt thỏa thuận với Nvidia và AMD, theo đó các hãng này chia sẻ một phần doanh thu từ việc bán hàng cho Trung Quốc để đổi lấy giấy phép xuất khẩu.
Tuy nhiên, Bắc Kinh mới đây được cho là đã khuyến cáo các doanh nghiệp trong nước hạn chế dùng chip H20 của Nvidia, đồng thời cáo buộc sản phẩm này “không tiên tiến” và “không thân thiện với môi trường” – điều mà Nvidia phủ nhận.
Giới chức Trung Quốc yêu cầu Mỹ nới lỏng hạn chế xuất khẩu chip phục vụ trí tuệ nhân tạo (AI) như một phần của thỏa thuận thương mại. Trong khi đó, phe diều hâu an ninh quốc gia tại Washington cảnh báo công nghệ Mỹ có thể củng cố năng lực AI và quân sự của Trung Quốc. Một số ý kiến khác lại cho rằng siết chặt hơn có thể phản tác dụng, khiến Bắc Kinh đẩy mạnh tự phát triển và giảm phụ thuộc vào nguồn cung Mỹ.
Khoáng sản chiến lược
Quyền lực mà Bắc Kinh nắm giữ nhờ vị thế thống trị trong lĩnh vực đất hiếm cũng có thể thúc đẩy ông Trump nhượng bộ, bao gồm cả về kiểm soát xuất khẩu, theo các chuyên gia.
Trung Quốc hiện dẫn đầu toàn cầu về khai thác và chế biến đất hiếm – nguyên liệu thiết yếu cho ngành công nghiệp công nghệ cao của Mỹ. Đây được xem là một trong những lý do khiến Washington gần đây nới lỏng hạn chế xuất khẩu chip H20 của Nvidia sang Trung Quốc.
Tháng 6 vừa qua, Bắc Kinh đồng ý giảm bớt lệnh cấm xuất khẩu đất hiếm và nam châm sang Mỹ, đồng thời đẩy nhanh thủ tục cấp phép. Xuất khẩu đất hiếm của Trung Quốc trong tháng 6 tăng 60% so với cùng kỳ, đạt 7.742 tấn – mức cao nhất kể từ tháng 1/2012 – trước khi giảm xuống 5.994,3 tấn trong tháng 7. Riêng lượng xuất khẩu nam châm đất hiếm sang Mỹ trong tháng 6 tăng gấp hơn 7 lần so với tháng trước, đạt khoảng 353 tấn. Số liệu chi tiết cho tháng 7 sẽ được công bố ngày 20/8.
Tham khảo CNBC
