Từ khi Tổng thống Joe Biden lên nắm quyền năm 2020, một loạt nhân sự cấp cao theo khuynh hướng cải cách đã được bổ nhiệm vào các vị trí then chốt.

Quan trọng nhất là việc bổ nhiệm Phó Giáo sư Luật Lina Khan – chuyên gia hàng đầu về luật chống độc quyền làm Chủ tịch Ủy ban Thương mại Liên bang Mỹ (FTC), và Jonathan Kanter, một nhà quản lý thị trường kỳ cựu, giữ chức Trợ lý Tổng Chưởng lý phụ trách mảng chống độc quyền tại Bộ Tư pháp (DOJ).

Cả hai đều là đại diện tiêu biểu của trường phái “Brandeis mới”, lấy cảm hứng từ nhà hoạt động chống độc quyền Louis Brandeis đầu thế kỷ 20. Trường phái này cho rằng sự tập trung quyền lực thị trường quá mức sẽ kìm hãm cạnh tranh và đổi mới của hệ sinh thái doanh nghiệp trong nước.

Dưới nhiệm kỳ của bà Lina Khan, FTC đã có những động thái quyết liệt. Tháng 12/2020, cơ quan này cùng 46 bang kiện Meta (công ty mẹ Facebook) về cáo buộc thâu tóm Instagram và WhatsApp nhằm dập tắt cạnh tranh. Năm 2023, FTC tiếp tục điều tra Amazon về hành vi đăng ký người dùng vào Prime mà không được sự đồng ý.

Song song đó, Bộ tư pháp Mỹ DOJ cũng đang thúc đẩy hai vụ kiện then chốt nhắm vào Google. Vụ đầu tiên từ tháng 10/2020 cáo buộc Google độc quyền thị trường tìm kiếm, đặc biệt trên nền tảng Android và Apple. Cuối năm 2023, tòa án đã công nhận Google lạm dụng vị thế độc quyền, tuy nhiên các biện pháp xử lý vẫn đang được cân nhắc.

Vụ thứ hai được DOJ khởi kiện tháng 1/2023 liên quan đến cáo buộc Google độc quyền công nghệ quảng cáo (adtech). Phiên tòa diễn ra vào tháng 9 vừa qua, với yêu cầu buộc Google thoái vốn một phần đáng kể mảng kinh doanh này.

“Bà Lina Khan đã biến vấn đề chống độc quyền trở thành một chủ đề dễ tiếp cận hơn với công chúng và các doanh nghiệp”, Cristina Caffarra từ Trung tâm Nghiên cứu Chính sách Kinh tế nhận định.

Cách tiếp cận cứng rắn này khiến quan điểm giữa Mỹ và EU xích lại gần nhau hơn trong nỗ lực kiểm soát Big Tech. Cũng trong bối cảnh đó, các nhà lập pháp EU đã thông qua Đạo luật Thị trường Kỹ thuật số (DMA) năm 2022, áp đặt các nghĩa vụ mới lên các nền tảng số.

“Các cơ quan quản lý thị trường Mỹ đang có cùng quan điểm với Ủy ban châu Âu: cần can thiệp mạnh mẽ vào thị trường để kiềm chế sự thống trị của Big Tech”, Christophe Carugati, cố vấn của Digital Competition kết luận.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia dự báo tình thế có thể đảo ngược nếu ông Trump thắng cử.

“Nếu ông Trump thắng cử, chắc chắn người kế nhiệm vị trí Chủ tịch FTC sẽ có thái độ ôn hòa hơn với Big Tech so với bà Lina Khan”, ông Markus Ferber, nghị sĩ Nghị viện châu Âu nhận định. Theo ông, xu hướng này cũng sẽ lan tỏa đến các vị trí chủ chốt khác trong chính quyền Mỹ. Tuy nhiên, “EU khó có thể thay đổi lập trường với các nền tảng lớn khi Đạo luật Thị trường Kỹ thuật số và Đạo luật Dịch vụ Kỹ thuật số vừa mới có hiệu lực”, ông Ferber, thành viên ủy ban kinh tế Quốc hội EU, nói thêm.

Tuy vậy, chiến thắng của ông Trump không đồng nghĩa với việc chương trình chống độc quyền sẽ kết thúc. Chính ứng viên Phó tổng thống JD Vance của ông Trump đã công khai khen ngợi Chủ tịch FTC: “Bà ấy nhận thức được rằng người Mỹ cần có cách nhìn toàn diện hơn về cạnh tranh thị trường lành mạnh“.

Hồi tháng 2, khi DOJ tiến hành vụ kiện thứ hai với Google, ông JD Vance đã bày tỏ ủng hộ trên mạng X: “Đã đến lúc chia tách Google. Đây là vấn đề quan trọng hơn cả các tranh cãi về bầu cử. Quyền kiểm soát thông tin trong xã hội đang nằm trong tay một công ty công nghệ theo xu hướng cấp tiến”.

Quan điểm ‘Khanservative’ ủng hộ cải cách độc quyền của bà Lina Khan này được nhiều thành viên Đảng Cộng hòa đồng tình, trong đó có các Thượng nghị sĩ Josh Howley, Mike Lee và Tổng chưởng lý Texas Ken Paxton.

Bà Caffarra cho rằng: “Hiện có hai luồng quan điểm về luật chống độc quyền trong Đảng Cộng hòa”. Một là ‘phái Phòng Thương mại’ – nhóm vận động hành lang ủng hộ doanh nghiệp, đại diện cho tư tưởng truyền thống của đảng này về việc bảo vệ các tập đoàn lớn và phản đối thực thi luật chống độc quyền mạnh tay.

Ngược lại, phe còn lại “quyết liệt chống lại một số gã khổng lồ công nghệ vì cho rằng họ đang hạn chế tự do ngôn luận và quyền riêng tư”. Theo bà Caffarra, nhóm này – gần với lập trường của ông Vance – sẽ ủng hộ việc chia tách các công ty công nghệ lớn.

Ông Paul Lugard, đối tác công ty luật Baker Botts (Mỹ) nhận định, sự ủng hộ của phe ‘Khanservative’ có thể chỉ giới hạn trong lĩnh vực công nghệ: “Nếu ông Trump đắc cử, việc thực thi luật chống độc quyền với các nền tảng lớn sẽ vẫn mạnh mẽ, nhưng có thể sẽ nới lỏng hơn đối với các vụ sáp nhập ở các ngành khác”. Nếu điều này xảy ra, mục tiêu kiềm chế sự thống trị của Big Tech vẫn sẽ là điểm chung giữa hai bờ Đại Tây Dương.

Tương lai chính sách chống độc quyền của Mỹ vẫn còn nhiều bất định nếu bà Harris đắc cử, bởi vấn đề này đang tạo ra những chia rẽ trong nội bộ đảng Dân chủ, và giữa những nhà tài trợ tỷ đô của bà Harris.

Một số nhà tài trợ chiến dịch tranh cử của bà Harris từ giới công nghệ, như ông Reid Hoffman – đồng sáng lập LinkedIn và nhà đầu tư Mark Cuban, đã công khai kêu gọi bà Lina Khan từ chức. Tuy nhiên, bản thân bà Harris vẫn giữ im lặng về vị Chủ tịch FTC này.

Mặc dù vậy, cương lĩnh tranh cử của bà Harris thể hiện rõ cam kết đấu tranh với các tập đoàn lớn: “Với cương vị Tổng thống, tôi sẽ chỉ đạo chính quyền trấn áp các hành vi phản cạnh tranh cho phép các tập đoàn lớn tăng giá và bóp nghẹt cạnh tranh, nhằm tạo môi trường cho mọi doanh nghiệp phát triển đồng thời duy trì giá cả hợp lý cho người tiêu dùng”.

“Trong đảng Dân chủ hiện có hai phe: nhóm theo chủ nghĩa dân túy cấp tiến như bà Warren, ông Sanders hay bà AOC, và nhóm xem bà Lina Khan và ông Jonathan Kanter là thành công lớn nhất của chính quyền Biden”, bà Cristina Caffarra nhận định.

“Dù bà Harris chưa bộc lộ quan điểm, nhưng khả năng cao là nếu đắc cử, bà ấy sẽ giữ lại hai vị trí quản lý thị trường cao nhất cho cả bà Lina Khan và ông John Kanter”, bà Caffarra nói thêm và cho rằng bà Harris sẽ không chịu sức ép từ các nhà tài trợ đòi sa thải bà Khan.

“Chúng ta vẫn chưa rõ tầm nhìn của bà Teresa Ribera [Ủy viên được đề cử phụ trách cạnh tranh người Tây Ban Nha] về chính sách chống độc quyền trong lĩnh vực số”, ông Carugati nhận xét.

Theo Euronews, WSJ, FT