Theo báo cáo của Bộ Tài chính gửi lên Chính phủ về tình hình hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp có vốn nước ngoài (FDI) năm 2023, có đến 16.292/28.918 doanh nghiệp báo cáo kinh doanh thua lỗ, tăng 21,2% so với năm trước.
Tổng số lỗ của các doanh nghiệp này trong năm 2023 là 217.464 tỷ đồng, tăng mạnh 32%. Lũy kế, con số thua lỗ lên tới 908.211 tỷ đồng. Các doanh nghiệp này đã âm vốn chủ sở hữu 241.560 tỷ đồng, tăng 29% so với năm 2022. Số doanh nghiệp bị lỗ mất vốn chủ sở hữu đạt 5.091 doanh nghiệp, tăng 15,2% so với năm trước.
Trước thực trạng cứ khoảng 2 doanh nghiệp FDI lại có 1 doanh nghiệp báo lỗ, nhiều nghi vấn về việc “chuyển giá, né thuế” đã được đặt ra.
Phó Thủ tướng Nguyễn Chí Dũng đã yêu cầu Bộ Tài chính chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan để rà soát, đánh giá tình trạng này và báo cáo kết quả thực hiện trước ngày 15/3/2025.
>> Phó Thủ tướng yêu cầu làm rõ thông tin doanh nghiệp FDI báo lỗ, nghi vấn ‘chuyển giá né thuế’
Chuyển giá là gì?
Khái niệm “chuyển giá” (Transfer Pricing) đã được sử dụng phổ biến nhưng chưa có một định nghĩa cụ thể trong các văn bản pháp luật. Tuy nhiên, có thể hiểu chuyển giá là việc định giá các giao dịch nội bộ giữa các bên liên kết trong cùng một tập đoàn đa quốc gia hoặc giữa các công ty có mối quan hệ đặc biệt, nhằm tối ưu hóa lợi nhuận và giảm nghĩa vụ thuế. Các giao dịch này có thể bao gồm:
- Mua bán hàng hóa và dịch vụ
- Cung cấp bản quyền và phí quản lý
- Vay vốn nội bộ giữa các công ty liên kết
- Chuyển giao tài sản vô hình như thương hiệu, sáng chế
Việc chuyển giá không chỉ diễn ra giữa các giao dịch liên kết xuyên biên giới mà còn tồn tại giữa các giao dịch liên kết trong nội địa.
Mục đích của chuyển giá
Chuyển giá có thể được thực hiện với mục đích hợp pháp hoặc nhằm lách luật để giảm nghĩa vụ thuế. Cụ thể:
- Hợp pháp: Các tập đoàn đa quốc gia sử dụng chính sách giá chuyển giao để tối ưu hóa lợi nhuận và phân bổ nguồn lực hiệu quả giữa các chi nhánh.
- Tránh thuế: Một số doanh nghiệp cố tình thao túng giá giao dịch nội bộ để chuyển lợi nhuận sang các quốc gia có thuế suất thấp, từ đó giảm số thuế phải nộp.
Một số hình thức chuyển giá phổ biến bao gồm:
- Định giá hàng hóa và dịch vụ: Doanh nghiệp đặt giá cao hoặc thấp hơn giá thị trường khi giao dịch với công ty liên kết.
- Chi phí bản quyền và dịch vụ quản lý: Công ty mẹ ở nước ngoài có thể thu phí bản quyền từ công ty con để chuyển lợi nhuận.
- Lãi suất vay nội bộ: Công ty ở nước có thuế suất cao vay từ công ty ở nước có thuế suất thấp với lãi suất cao để giảm thu nhập chịu thuế.
- Chuyển giao tài sản vô hình: Các tập đoàn chuyển quyền sở hữu thương hiệu, sáng chế, hoặc công nghệ sang công ty con tại nước có thuế thấp để hưởng lợi.
Ở mặt tích cực, chuyển giá giúp các tập đoàn tối ưu hóa nguồn lực tài chính và tránh đánh thuế hai lần. Ngoài ra, còn tạo điều kiện cho doanh nghiệp đa quốc gia quản lý rủi ro tài chính.
Ở mặt tiêu cực, chuyển giá có thể làm thất thu ngân sách Nhà nước và tạo môi trường cạnh tranh không lành mạnh giữa doanh nghiệp nội địa và doanh nghiệp FDI.
Tại Việt Nam, Nhà nước đã ban hành các quy định chặt chẽ nhằm kiểm soát tình trạng chuyển giá, trong đó có Nghị định 132/2020/NĐ-CP quy định về quản lý thuế đối với doanh nghiệp có giao dịch liên kết.
Theo Nghị định này, doanh nghiệp phải kê khai theo nguyên tắc giao dịch độc lập (Arm’s Length Principle) để đảm bảo giá giao dịch nội bộ phù hợp với giá thị trường. Giá giao dịch liên kết được điều chỉnh theo nguyên tắc giao dịch độc lập để xác định số tiền thuế phải nộp.
Những vụ chuyển giá điển hình tại Việt Nam
Tại Việt Nam đã có không ít những vụ điển hình, từng được xem là chuyển giá. Coca-Cola Việt Nam từng bị nghi ngờ chuyển giá khi liên tục báo lỗ dù doanh thu lớn, khiến cơ quan thanh tra vào cuộc. Sau thanh tra, Coca-Cola Việt Nam bị yêu cầu giảm lỗ hơn 762 tỷ đồng. Tuy nhiên, doanh nghiệp không đồng ý với biên bản thanh tra và hiện cơ quan thuế vẫn đang trong quá trình giải quyết khiếu nại.
Heineken Việt Nam cũng là một trường hợp chuyển giá điển hình. Cuối năm 2018, Heineken Asia Pacific Pte. Ltd (trụ sở tại Singapore) chuyển nhượng 100% vốn cổ phần tại Công ty TNHH Nhà máy bia Heineken Việt Nam – Hà Nội cho Công ty TNHH Nhà máy bia Heineken Việt Nam với giá trị thương vụ 4.800 tỷ đồng. Công ty Nhà máy bia Heineken Việt Nam đã nộp thay tờ khai thuế TNDN với số thuế gần 832 tỷ đồng.
Tuy nhiên, Heineken Asia Pacific sau đó đề xuất được miễn giảm số thuế trên theo Hiệp định tránh đánh thuế hai lần giữa Việt Nam và Singapore.
Sau thanh tra, cơ quan thuế xác định thương vụ này thuộc diện phải nộp thuế tại Việt Nam do giá trị bất động sản chiếm hơn 50% tổng giá trị tài sản chuyển nhượng. Kết quả, Heineken Việt Nam phải nộp hơn 917 tỷ đồng tiền thuế, bao gồm 823 tỷ đồng thuế chuyển nhượng và tiền phạt chậm nộp.
Việc hơn một nửa doanh nghiệp FDI tại Việt Nam báo lỗ đặt ra thách thức lớn cho cơ quan chức năng trong việc kiểm soát hành vi chuyển giá. Cần có các biện pháp mạnh mẽ hơn để đảm bảo nguồn thu ngân sách và tạo môi trường kinh doanh lành mạnh, gồm:
- Siết chặt quy định thuế và kiểm soát chặt chẽ các giao dịch liên kết.
- Áp dụng phương pháp so sánh giá thị trường để xác định giá hợp lý.
- Tăng cường hợp tác quốc tế về thuế nhằm tránh việc lợi nhuận bị chuyển ra nước ngoài.
>> Cục Thuế nói rõ vụ lỗ 762 tỷ của Coca-Cola Việt Nam: Vẫn khiếu kiện tại tòa
