Cảnh báo “nặng cân”

Luật MMPA đặt ra yêu cầu các quốc gia xuất khẩu hải sản phải chứng minh được biện pháp quản lý nghề cá tương đương với quy định của Mỹ trong việc bảo vệ thú biển. Trong phán quyết sơ bộ, Cục Quản lý đại dương và khí quyển Mỹ (NOAA) đã không công nhận sự tương đồng của Việt Nam đối với 12 nghề khai thác hải sản quan trọng, như lưới rê, lưới vây, lưới kéo, câu tay… Điều này đồng nghĩa với nguy cơ các mặt hàng chủ lực như cá ngừ, cá kiếm, mực, cua… có thể bị cấm nhập khẩu vào Mỹ từ ngày 1-1-2026.

Nếu điều này xảy ra sẽ ảnh hưởng nghiêm trọng đến uy tín và vị thế của thủy sản Việt Nam trên thị trường quốc tế. Khi một thị trường lớn như Mỹ đóng cửa, các đối tác khác như EU, Nhật Bản hoặc Canada cũng có thể sẽ gia tăng các biện pháp kiểm soát tương tự. Từ đó, có thể tạo ra hiệu ứng dây chuyền, đẩy ngành thủy sản Việt Nam vào thế bị động.

Không chỉ MMPA, Mỹ còn mở rộng Chương trình Giám sát thủy sản nhập khẩu, yêu cầu các nhà nhập khẩu phải cung cấp thêm thông tin về nguồn gốc sản phẩm. Đây lại chính là khâu yếu của nhiều doanh nghiệp thủy sản Việt Nam, khiến doanh nghiệp đứng trước nguy cơ bị siết chặt kiểm soát hơn nữa.

Đây không phải lần đầu ngành thủy sản Việt Nam phải đối mặt với những cảnh báo “nặng cân” từ thị trường quốc tế. “Thẻ vàng” mà Liên minh châu Âu áp dụng đối với thủy sản khai thác của Việt Nam từ năm 2017 vẫn chưa được gỡ bỏ, cho thấy những thách thức trong việc đáp ứng tiêu chuẩn quốc tế. Nếu không ưu tiên và kịp thời giải quyết vấn đề này với Mỹ, viễn cảnh bị “thẻ đỏ” (tức cấm nhập khẩu) hoàn toàn có thể xảy ra.

Thay đổi hệ thống quản lý đánh bắt

Quy định mới này đặt ra bài toán hóc búa: chúng ta sẽ thay đổi hệ thống quản lý đánh bắt như thế nào để đáp ứng tiêu chuẩn của Mỹ trước hạn chót 1-4-2025? Để đảm bảo mục tiêu xuất khẩu thủy sản năm 2025 đạt 10-11 tỷ USD, Bộ Nông nghiệp và Môi trường vẫn xác định Mỹ là thị trường xuất khẩu thủy sản quan trọng nhất của Việt Nam. Do đó, việc ưu tiên giải quyết thách thức liên quan đến MMPA là cấp thiết.

Trước mắt, cần thành lập tổ công tác liên bộ để rà soát ngay hồ sơ đăng ký tương đồng với Mỹ. Đây là việc không thể chậm trễ, vì nếu không có động thái rõ ràng trước tháng 4-2025, chúng ta càng tự đặt mình trong tình thế khó khăn hơn. Thứ hai, tích cực đàm phán với Mỹ thông qua đại sứ quán và các kênh ngoại giao để gia hạn thời gian đáp ứng yêu cầu. Kinh nghiệm từ các vụ việc tương tự cho thấy, việc thuê chuyên gia tư vấn từ Mỹ có thể giúp nâng cao khả năng thương lượng.

Giải pháp căn cơ là ngành thủy sản cần thay đổi căn bản chiến lược phát triển, từ mô hình sản xuất, kiểm soát chất lượng đến phương thức xuất khẩu, đầu tư mạnh vào nuôi biển để giảm khai thác tự nhiên.

Cùng với khẩn trương tháo gỡ các vướng mắc liên quan đến Luật MMPA, ngành thủy sản Việt Nam cũng cần rốt ráo để sớm gỡ được “thẻ vàng” của EU. Qua đó tránh nguy cơ bị siết chặt hơn từ cả hai thị trường quan trọng này, không tạo ra áp lực kép cho doanh nghiệp.