Tại hội thảo “Phát triển nhân lực – điều kiện tiên quyết cho kinh tế số và tăng trưởng xanh” ngày 11/8, ông Nguyễn Phong Anh, chuyên gia trí tuệ nhân tạo (AI) thuộc dự án đào tạo của tập đoàn Meta và Đại học Quốc gia Hà Nội, nêu hiện trạng nhiều doanh nghiệp “dọa” dùng AI thay thế nhân sự, hoặc yêu cầu nhân sự tìm công cụ AI thay thế được phần việc của họ.

Chuyên gia này cho rằng động thái trên ảnh hưởng đến tâm lý, có khả năng gây suy giảm hiệu quả lao động.

“Chúng ta nên dùng AI để kích hoạt trí óc, không phải để thay thế trí óc”, ông Phong Anh khuyến nghị. Trong thời đại công nghệ phát triển quá nhanh, trí óc con người cần được đặt vào vị trí cao cấp hơn, như sáng tạo, khao khát khám phá, đồng cảm xã hội.

Thực tế, AI đang đặt ra nhiều thách thức cho thị trường lao động. Theo chuyên trang theo dõi tình trạng sa thải nhân sự công nghệ Layoffs.fyi, lượng nhân sự công nghệ bị sa thải năm 2023 cao hơn của năm 2020 và 2021 cộng lại. Doanh nghiệp sa thải nhiều nhất là Amazon (hơn 27.000 người), tiếp theo là Meta (khoảng 21.000), Google (hơn 12.000) và Microsoft (hơn 11.000).

Tại Việt Nam, theo báo cáo của Liên đoàn thương mại và công nghiệp Việt Nam (VCCI) và Tổng cục Giáo dục nghề nghiệp năm 2023, 70% việc làm tại các ngành thâm dụng lao động như dệt may, da giày, lắp ráp điện tử đối diện nguy cơ bị thay thế bởi robot và AI trong 10 năm tới.

Ông Nguyễn Khánh Long, Phó cục trưởng Cục Việc làm (Bộ Nội vụ), cảnh báo nguy cơ bị bỏ lại phía sau đặc biệt lớn với nhóm lao động phổ thông, tuổi trung niên và lao động nữ tại các khu công nghiệp, nếu họ không được kịp thời tái đào tạo. Thêm vào đó, chương trình đào tạo và nhu cầu thực tiễn đang có khoảng cách đáng kể, với 38 triệu trên tổng số gần 52 triệu lao động chưa qua đào tạo nghề cơ bản.

Ở góc độ khác, nhiều chuyên gia cho rằng chuyển đổi số và xanh là cơ hội để doanh nghiệp Việt tối ưu hóa nguồn tài nguyên trí tuệ, trong bối cảnh Việt Nam bao năm vẫn ở tình trạng “thừa thầy, thiếu thợ”.

Chuyên gia đào tạo AI của Meta khuyến nghị biến tổ chức thành một “cỗ máy học tập tốc độ cao”, tạo điều kiện cho mọi thành viên có thể học hỏi từ thành công hoặc thất bại trong công việc khi thao tác với AI.

Ví dụ, người kỹ sư sau khi ứng dụng giải pháp AI cần hiểu họ học được gì từ gợi ý của AI với bằng chứng và dữ liệu cụ thể, đồng thời nắm rõ mức độ tối ưu của giải pháp. Tức, họ phải hiểu bản chất công việc, cách tương tác với AI, lợi ích và rủi ro của phương pháp làm việc này.

Một thách thức trong ứng dụng AI là tình trạng quá phụ thuộc vào công cụ này, cùng với lo ngại về việc “mài mòn tư duy con người”. Chuyên gia thừa nhận tồn tại hiện tượng này, nhưng không mang tính phổ biến. Ông Phong Anh khuyến nghị doanh nghiệp nên có văn hóa phản biện, soi chiếu, lật ngược vấn đề với ý kiến của máy móc lẫn con người.

Đối thủ lớn nhất của doanh nghiệp không phải doanh nghiệp trong ngành, mà là sự lỗi thời. Ông Phong Anh cảnh báo với tốc độ phát triển công nghệ hiện tại, đa số lực lượng lao động sẽ cần tái đào tạo trong hai năm tới. Nếu không, lực lượng lao động sẽ bị phân hóa thành ba tầng lớp: Lớp trên biết ứng dụng AI với mức lương cực kỳ cao, lớp dưới cùng là nhóm không có công nghệ, làm công việc tay chân, và lớp giữa là nhóm công việc bị AI thay thế.

Ở cấp độ vĩ mô, Phó cục trưởng Cục Việc làm khuyến nghị xây dựng chiến lược quốc gia về phát triển nhân lực gắn với chuyển đổi số và tăng trưởng xanh. Thêm vào đó, một cơ sở dữ liệu quốc gia về nhân lực số và nhân lực xanh là cần thiết nhằm thu thập, phân tích dữ liệu, đồng thời dự báo biến động nghề nghiệp, xu hướng việc làm mới cũng như nguy cơ mất việc do tác động của công nghệ hoặc yêu cầu môi trường.

Thủy Trương