Gần 100 năm trước, Mỹ đã ban hành một đạo luật thuế quan làm bùng phát cuộc chiến thương mại toàn cầu, kéo dài và làm trầm trọng thêm cuộc ‘Đại Suy Thoái’. Giờ đây, Tổng thống Donald Trump đặt cược rằng thế giới đã thay đổi đủ để lịch sử không lặp lại.
Tuần này, ông dự kiến áp đặt thuế quan đối ứng cùng các loại thuế khác vào ngày mà ông gọi là “Ngày Giải Phóng”, một động thái có thể ảnh hưởng đến thương mại toàn cầu ở mức độ rộng lớn hơn so với Đạo luật Smoot-Hawley năm 1930, vốn lâu nay được xem là bài học cảnh báo về chủ nghĩa bảo hộ.
Đây là một phần trong chiến lược rộng lớn hơn của ông Trump nhằm tháo dỡ hệ thống thương mại toàn cầu mà Mỹ đã góp phần xây dựng sau Thế chiến II, với niềm tin rằng nước Mỹ đã bị thiệt thòi trong suốt nhiều thập kỷ.
“Thế giới đã lợi dụng nước Mỹ suốt hơn 40 năm qua. Những gì chúng tôi đang làm chỉ là để lấy lại sự công bằng”, ông Trump tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn cuối tuần với NBC News.
Các chi tiết quan trọng như mức thuế, thời hạn áp dụng, và các ngoại lệ cho từng quốc gia hay ngành hàng vẫn đang được tranh luận trong Nhà Trắng. Mọi quyết định phụ thuộc vào ông Trump, và sẽ được công bố trong cuộc họp báo tại Rose Garden vào ngày 2/4.
Thị trường tài chính đã có dấu hiệu chao đảo, trong khi các chính phủ trên thế giới lo ngại chính sách này có thể gây suy thoái kinh tế Mỹ và kéo theo sự chững lại của nền kinh tế toàn cầu.
Tại cuộc họp kín ở Brussels, Chủ tịch Ngân hàng Trung ương châu Âu Christine Lagarde đã cảnh báo các lãnh đạo Liên minh châu Âu rằng họ cần chuẩn bị cho kịch bản tồi tệ nhất, khi một nước Mỹ đối đầu có thể kéo thế giới vào một cuộc xung đột kinh tế nghiêm trọng.
Tại Canada, quốc gia có thỏa thuận thương mại với Mỹ từ cuối thập niên 1980, các nhà hoạch định chính sách đang tìm cách tái cơ cấu nền kinh tế, vốn phụ thuộc nhiều vào tài nguyên và xuất khẩu sang Mỹ.
“Mối quan hệ cũ với Mỹ, dựa trên hội nhập kinh tế sâu rộng và hợp tác an ninh chặt chẽ, đã kết thúc”, Thủ tướng Mark Carney tuyên bố tuần trước.
Chương trình nghị sự của ông Trump đã gây ra sự chia rẽ trong giới doanh nghiệp Mỹ. Phòng Thương mại Mỹ cảnh báo rằng các doanh nghiệp nhỏ sẽ chịu ảnh hưởng nặng nề. Ngay cả Tesla của Elon Musk từng công khai ủng hộ phong cách lãnh đạo quyết liệt của ông Trump, cũng khuyến nghị thận trọng.
Tuy nhiên, các nhà sản xuất thép và một số thương hiệu tiêu dùng biểu tượng lại hoan nghênh mức thuế cao hơn, cho rằng điều này sẽ bảo vệ họ trước làn sóng nhập khẩu không công bằng.
Ông Trump đang thực hiện cam kết tranh cử khi dựng lên một “bức tường thuế quan” quanh nền kinh tế lớn nhất thế giới, đồng thời tìm cách tăng nguồn thu để bù đắp cho chính sách cắt giảm thuế mà ông muốn Quốc hội thông qua năm nay.
“Đây sẽ là chính sách có tác động lớn hơn cả Đạo luật Smoot-Hawley,” Douglas Irwin, nhà sử học kinh tế tại Đại học Dartmouth, nhận định. Ông cho rằng mức tăng thuế và quy mô thương mại bị ảnh hưởng lần này sẽ vượt xa những gì đã xảy ra năm 1930.
Hệ lụy kinh tế toàn cầu
Trong kịch bản cực đoan nhất, mức thuế trung bình của Mỹ có thể tăng thêm 28 điểm phần trăm, khiến GDP Mỹ giảm 4% và đẩy giá cả tăng gần 2,5% trong vòng 2-3 năm. Điều này tương đương với việc cắt giảm hơn 1.000 tỷ USD khỏi nền kinh tế Mỹ, xấp xỉ GDP của bang Pennsylvania.
Châu Âu và Trung Quốc sẽ chịu tác động lớn nếu Trump tiếp tục nhắm vào thuế giá trị gia tăng và các rào cản phi thuế quan của họ. Tuy nhiên, do tỷ trọng thương mại trong GDP của hai khu vực này không quá lớn, tác động tổng thể có thể sẽ ở mức kiểm soát được. Trong khi đó, Canada và các nước Đông Nam Á có thể chịu ảnh hưởng nghiêm trọng hơn.
Dự báo cũng giả định rằng các quốc gia khác sẽ trả đũa bằng cách áp thuế đối với hàng hóa nhập khẩu từ Mỹ. Tuy nhiên, báo cáo này không tính đến các tác động kinh tế gián tiếp, chẳng hạn như tâm lý không chắc chắn có thể khiến doanh nghiệp hoãn đầu tư và người tiêu dùng giảm chi tiêu.
Chính quyền Trump bác bỏ các cảnh báo về nguy cơ suy thoái do thuế quan và nhấn mạnh rằng gần 2.000 tỷ USD đầu tư đã được công bố, chứng tỏ các chính sách này đang thu hút sản xuất quay trở lại Mỹ. Tuy nhiên, vẫn chưa rõ bao nhiêu khoản đầu tư trong số này sẽ thực sự thành hiện thực.
Các quan chức cấp cao khác cũng cho biết các thuế quan mới sẽ thu về 700 tỷ USD hoặc nhiều hơn cho ngân sách liên bang.
Bên cạnh mức thuế 25% đối với ô tô đã có hiệu lực từ tuần trước, ông Trump đã áp thuế 25% đối với nhiều hàng hóa nhập khẩu từ Canada và Mexico, mà ông nói nhằm yêu cầu hai quốc gia này kiểm soát di cư và buôn lậu fentanyl vào Mỹ. Trung Quốc cũng bị áp thuế 20% vì không làm đủ để ngừng xuất khẩu các chất tiền fentanyl sang Mexico, Canada và Mỹ.
Ông Trump cũng đã áp thuế toàn cầu đối với các mặt hàng thép và nhôm nhập khẩu và cảnh báo sẽ áp thêm thuế đối với đồng và dược phẩm.
Tuy nhiên, không có khoản thuế nào sẽ có giá trị tương đương với các thuế quan đáp trả mà ông đề xuất. Các thuế quan mới này được thiết kế để tổng hợp tất cả các rào cản thương mại mà hàng hóa xuất khẩu của Mỹ gặp phải ở các nền kinh tế khác, bao gồm các yếu tố như thuế hoặc các quy định về môi trường và an toàn.
Trong khi đó, chỉ số niềm tin tiêu dùng tại Mỹ trong tháng 3 đã giảm xuống mức thấp nhất trong hơn 2 năm, và kỳ vọng lạm phát dài hạn tăng lên mức cao nhất trong 32 năm.
“Tôi không quan tâm nếu các hãng xe nước ngoài tăng giá vì thuế quan”, ông Trump tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn cuối tuần. “Người Mỹ sẽ bắt đầu mua xe nội địa”.
Từ bỏ WTO
Kể từ sau Thế chiến II, Mỹ đã dẫn đầu trong việc giảm thuế quan và ủng hộ khái niệm “đối xử tối huệ quốc”. Theo Hiệp định Chung về Thuế quan và Thương mại (GATT) năm 1947, các mức thuế được đàm phán cẩn thận để áp dụng cho hàng nghìn mặt hàng, tạo ra hệ thống thuế quan thấp nhất có thể cho tất cả các thành viên của GATT và sau này là Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO).
“Chính quyền Trump đang nói, ‘Quên GATT đi. Quên WTO đi. Chúng ta sẽ tự đặt ra các quy tắc song phương với từng quốc gia’”, Michael Froman, cựu đại diện thương mại Mỹ dưới thời Obama, nhận xét.
Chính quyền Trump tuyên bố mục tiêu của họ là giảm mất cân bằng thương mại toàn cầu, một vấn đề đang ngày càng gây căng thẳng. Trong kịch bản tốt nhất, cách tiếp cận này có thể dẫn đến một loạt thỏa thuận song phương giúp giảm rào cản thương mại trên toàn thế giới, Froman cho biết. Hiện đã có dấu hiệu cho thấy EU và một số quốc gia khác đang chuẩn bị nhượng bộ để hy vọng Mỹ giảm bớt các mức thuế.
Tuy nhiên, Froman cảnh báo, “Rủi ro lớn nhất theo quan điểm của tôi là điều này sẽ khiến các hàng rào thương mại leo thang, ảnh hưởng đến tăng trưởng, lạm phát, năng suất và khả năng cạnh tranh. Cuối cùng, nền kinh tế toàn cầu sẽ thu hẹp lại, bao gồm cả Mỹ, thay vì cùng nhau hưởng lợi từ một hệ thống mở rộng”.
Hơn nữa, theo Mary Lovely, chuyên gia cấp cao tại Viện Kinh tế Quốc tế Peterson, chính sách thuế quan của ông Trump dường như không có giới hạn.
“Nếu bạn nghĩ rằng Mỹ cần bảo hộ tất cả các mặt hàng sản xuất, thì sớm muộn gì thứ duy nhất không được bảo hộ sẽ là những thứ chúng ta không sản xuất,” bà nhận xét. “Nhưng có vẻ như họ muốn sản xuất mọi thứ”.
Sự bất ổn khiến doanh nghiệp chần chừ
Các doanh nghiệp đang phải gấp rút thích nghi và tính toán những gì sắp xảy ra, đồng thời tạm dừng nhiều quyết định quan trọng. Tại DataDocks, công ty hỗ trợ các doanh nghiệp như PepsiCo và Stitch Fix trong việc điều phối giao thông tại nhà máy và kho hàng, số đơn đặt trước cho tháng 4 đã giảm 35% so với năm ngoái.
Đáng lo ngại hơn, theo Nick Rakovsky, người sáng lập DataDocks, nhiều doanh nghiệp thường lên kế hoạch giao hàng cho cả mùa hè nhưng nay chỉ đặt lịch đến giữa tháng 4. Ông nhận định đây là “hành vi giống với sự bất ổn mà chúng ta từng thấy trong thời kỳ khủng hoảng chuỗi cung ứng do Covid-19”.
Năm 2019, trong cuộc chiến thương mại đầu tiên của Trump, Cục Dự trữ Liên bang Mỹ (Fed) phát hiện ra rằng sự bất ổn có tác động tiêu cực đến đầu tư và tuyển dụng nhiều hơn so với tác động trực tiếp của thuế quan. Hiện tại, mức độ bất ổn đã vượt qua thời kỳ đó và điều này đang thể hiện rõ trong các dự báo chính thức.
Vào tháng 3, Fed đã hạ dự báo tăng trưởng hàng năm xuống còn 1,7% từ mức 2,1% – mức điều chỉnh giảm mạnh nhất kể từ năm 2022. OECD cũng cảnh báo chính sách thương mại của Trump có thể làm chậm tăng trưởng toàn cầu và đẩy giá cả lên cao.
“Đây là sự sụt giảm niềm tin mạnh nhất mà tôi từng thấy, ngoại trừ thời điểm Covid-19 bùng phát”, Neel Kashkari, Chủ tịch Fed khu vực Minneapolis, phát biểu. “Hoàn toàn có khả năng tác động đến niềm tin sẽ lớn hơn chính sách thuế quan”.
Vào tháng 3, chỉ số S&P 500 rơi vào vùng điều chỉnh, trong khi các nhà kinh tế tại Goldman Sachs, JPMorgan Chase và nhiều tổ chức tài chính lớn khác đồng loạt hạ dự báo tăng trưởng của Mỹ. Cổ phiếu Mỹ vừa trải qua quý tệ nhất so với phần còn lại của thế giới kể từ năm 2009, trong khi chỉ số Nikkei 225 của Nhật Bản cũng giảm khoảng 4% vào phiên đầu tuần.
“Thật khó tin, nhưng chúng ta lại phải theo dõi nguy cơ suy thoái”, Mark Zandi, nhà kinh tế trưởng tại Moody’s Analytics, nhận định.
Chỉ mới đầu năm nay, Mỹ vẫn được kỳ vọng sẽ tăng trưởng vượt trội so với phần còn lại của thế giới nhờ tiêu dùng mạnh mẽ và thị trường lao động ổn định. Nhưng làn sóng thuế quan của Trump đã thay đổi hoàn toàn cục diện.
Các nhà kinh tế quan ngại
“Nhiều quốc gia đã thử phát triển kinh tế bằng cách dựng lên các rào cản thuế quan lớn, nhưng điều đó chưa bao giờ hiệu quả,” Simon Johnson, nhà kinh tế tại Viện Công nghệ Massachusetts (MIT) và cựu chuyên gia kinh tế trưởng của Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF), khẳng định. “Chủ nghĩa bảo hộ không phải là một chiến lược tốt, và chúng ta đã thấy điều đó nhiều lần trong lịch sử”.
Trước đây, giới lãnh đạo doanh nghiệp Mỹ từng ủng hộ các chính sách giảm thuế và bãi bỏ quy định của ông Trump. Tuy nhiên, họ ngày càng cảnh báo về nguy cơ của chủ nghĩa bảo hộ và tác động tiêu cực đến niềm tin của người tiêu dùng.
Dẫu vậy, một số công ty vẫn ủng hộ cuộc chiến chống lại hàng rào thương mại nước ngoài của ông Trump.
Trong một lá thư gửi đến các quan chức thương mại Mỹ vào ngày 11/3, công ty JM Smucker đã phàn nàn về sự bất bình đẳng: thuế nhập khẩu mứt vào Mỹ chỉ dưới 2%, trong khi thuế suất hiệu dụng của EU lên tới 37%.
Sự chênh lệch này dẫn đến việc các nhà sản xuất mứt châu Âu xuất khẩu gần 240 triệu USD mứt, mứt cam và các loại sản phẩm tương tự sang Mỹ vào năm 2024, trong khi Mỹ chỉ xuất khẩu chưa đến 300.000 USD sản phẩm sang EU. Công ty tuyên bố mức thuế của EU đối với các sản phẩm này đang “gây tổn hại đến nông dân, nhà sản xuất và công nhân Mỹ”.
Lịch sử có thể lặp lại. “Những bất bình của ông Trump về thương mại không phải là mới. Ngay từ thời lập quốc, Thomas Jefferson và Alexander Hamilton cũng từng chỉ trích hàng nhập khẩu và ủng hộ thuế quan”, Douglas Irwin, chuyên gia lịch sử kinh tế tại Đại học Dartmouth, kết luận.
