Gần như mỗi tuần, thế giới lại tiến thêm một bước tới trí tuệ nhân tạo siêu việt. Những mô hình AI mạnh mẽ nhất hiện nay có thể thực hiện hàng loạt nhiệm vụ đáng kinh ngạc, từ viết báo cáo chi tiết cho đến tạo video theo yêu cầu. Tình trạng “ảo giác” đang ngày càng ít xảy ra.
Không có gì ngạc nhiên khi nhiều người lo sợ rằng mình sắp trở nên dư thừa. Đầu năm nay, số lượt tìm kiếm cụm “AI unemployment” trên Google toàn cầu đã đạt mức cao nhất từ trước đến nay. Tại các thành phố như London và San Francisco, câu hỏi “Bạn nghĩ mình còn làm được bao lâu nữa?” là một chủ đề trò chuyện phổ biến.
Nhưng thực tế thì Chat GPT có khiến ai mất việc không?
Nhiều chuyên gia cho rằng đúng là như vậy. Nhiều người dẫn nghiên cứu gần đây của Carl Benedikt Frey và Pedro Llanos-Paredes (Đại học Oxford), cho rằng có mối liên hệ giữa tự động hóa và việc giảm nhu cầu đối với ngành phiên dịch. Tuy nhiên, cùng lúc đó, dữ liệu chính thức tại Mỹ cho thấy số người làm trong ngành phiên dịch, biên dịch và các công việc tương tự đã tăng 7% so với năm ngoái.
Một số người khác thì nhắc đến Klarna – một công ty fintech – từng khoe rằng họ đã dùng công nghệ để tự động hóa bộ phận dịch vụ khách hàng. Nhưng hiện tại, công ty này lại quay đầu. “Sẽ luôn có người thật nếu bạn cần”, Sebastian Siemiatkowski – Giám đốc điều hành của Klarna – mới đây đã trấn an.
Một số người khác vẫn đang cặm cụi tìm kiếm trong các dữ liệu kinh tế vĩ mô để tìm dấu hiệu cho “tận thế việc làm” do AI gây ra. Một chỉ số phổ biến là tỷ lệ so sánh giữa mức thất nghiệp của sinh viên mới tốt nghiệp đại học và mức trung bình của toàn nước Mỹ. Hiện nay, những sinh viên mới ra trường có khả năng thất nghiệp cao hơn so với người lao động trung bình (xem biểu đồ 1 dưới đây).
Lý do được đưa ra là họ thường làm những công việc đầu vào trong các ngành đòi hỏi nhiều chất xám – chẳng hạn như trợ lý pháp lý, hoặc thiết kế slide trong các công ty tư vấn quản lý. Và chính những loại công việc này là thứ mà AI làm rất tốt. Vậy có lẽ AI đã khiến các công việc đó biến mất?
Không hẳn vậy. Dữ liệu hoàn toàn không khớp với bất kỳ cơ chế hợp lý nào có thể tưởng tượng được. Tỷ lệ thất nghiệp tương đối của sinh viên mới ra trường đã bắt đầu tăng từ năm 2009, rất lâu trước khi AI tạo sinh xuất hiện. Và tỷ lệ thất nghiệp thực tế của họ, khoảng 4%, vẫn được coi là thấp.
Hãy quay lại với một chỉ số mà The Economist đã giới thiệu vào năm 2023, phân tích dữ liệu việc làm tại Mỹ theo từng ngành nghề, tập trung vào nhóm lao động thường được cho là dễ bị AI thay thế. Đó là những nhân viên văn phòng – bao gồm người làm ở bộ phận hỗ trợ, nghiệp vụ tài chính, bán hàng và nhiều lĩnh vực khác. Xu hướng ở đây cũng tương tự: không thấy bằng chứng nào cho thấy AI đã gây tác động. Thực tế còn ngược lại. Trong năm qua, tỷ lệ người làm việc trong các ngành văn phòng còn tăng nhẹ.
Nhìn chung, tỷ lệ thất nghiệp tại Mỹ vẫn thấp, ở mức 4,2%. Tiền lương vẫn đang tăng tương đối mạnh – điều này khó phù hợp với giả thuyết rằng AI đang làm giảm nhu cầu lao động. Các xu hướng bên ngoài nước Mỹ cũng cho thấy điều tương tự. Mức tăng thu nhập tại Anh, khu vực đồng euro và Nhật Bản đều mạnh. Năm 2024, tỷ lệ việc làm trong khối OECD – nhóm các nước giàu – đã đạt mức cao nhất mọi thời đại.
Có hai cách lý giải khác nhau cho những xu hướng này. Lý do đầu tiên là: dù có vô số thông báo rằng các công ty đang đưa AI vào mọi khía cạnh vận hành, nhưng rất ít công ty thật sự dùng AI cho công việc nghiêm túc. Một thống kê chính thức cho thấy chưa đến 10% doanh nghiệp Mỹ sử dụng AI để tạo ra sản phẩm hoặc dịch vụ. Lý do thứ hai là: ngay cả khi các công ty áp dụng AI, họ cũng không sa thải nhân viên. AI có thể chỉ đơn giản là giúp nhân viên làm việc nhanh hơn, chứ không khiến họ trở nên thừa thãi. Dù lý do là gì, thì hiện tại cũng chưa có gì đáng lo ngại.
Theo The Economist
