Tổng thống Donald Trump từng hứa rằng thương mại sẽ thay thế viện trợ khi ông dỡ bỏ các chương trình hỗ trợ nước ngoài của Mỹ ngay sau khi nhậm chức đầu năm nay. Nhưng tại Lesotho – một trong những quốc gia nghèo nhất thế giới – chính quyền của ông Trump lại đang cắt giảm cả hai.
Ông Trump từng nói Lesotho là quốc gia ít ai biết đến và ông đã đe dọa áp mức thuế suất lên tới 50% đối với quốc gia nhỏ bé nằm ở miền Nam châu Phi này. Mức thuế thuộc hàng cao nhất từng được đề xuất đối với một quốc gia riêng lẻ. Các doanh nghiệp dệt may tại Lesotho đã lần lượt đóng cửa khi đơn hàng từ Mỹ suy giảm, trong khi các quốc gia khác có tiềm lực ngoại giao mạnh hơn đang chạy đua đàm phán các thỏa thuận thương mại mới với Nhà Trắng.
Tháng 7 vừa qua, Chính phủ Lesotho đã buộc phải ban bố “tình trạng thảm họa” khi ngành dệt may – vốn là trụ cột của nền kinh tế – bị tàn phá bởi mối đe dọa thuế quan từ Washington. Quốc gia không giáp biển với 2,3 triệu dân này đã phát triển mạnh trong hơn hai thập kỷ qua nhờ chương trình thương mại của Mỹ cho phép hàng hóa từ hàng chục quốc gia châu Phi được miễn thuế khi xuất sang Mỹ.
“Là một quốc gia nhỏ, chúng tôi đã tận dụng tối đa các ưu đãi thương mại đó. Tôi không ngờ điều đó lại trở thành lý do để bị trừng phạt”, Bộ trưởng Thương mại Lesotho, ông Mokhethi Shelile chia sẻ với The Wall Street Journal.
Ngành may mặc là khu vực sử dụng lao động tư nhân lớn nhất tại Lesotho, nơi có GDP chỉ khoảng 2,3 tỷ USD mỗi năm. Mỹ chiếm gần 20% tổng kim ngạch xuất khẩu của Lesotho, bao gồm các mặt hàng quần áo mang thương hiệu Levi’s, Reebok và bán tại các hệ thống bán lẻ như Walmart. Dù mức thuế 50% vốn chỉ là đe dọa, nhưng thực tế đơn hàng đã gần như biến mất, dây chuyền sản xuất ngừng hoạt động, công nhân bị cho nghỉ việc.
Tuyên bố tình trạng thảm họa cho phép Chính phủ Lesotho nhanh chóng điều chuyển ngân sách sang các chương trình chống thất nghiệp thanh niên và kích thích kinh tế, trong đó có miễn phí đăng ký doanh nghiệp và thành lập quỹ hỗ trợ khởi nghiệp, theo ông Shelile.
Tại thủ đô Maseru, nhà máy may mặc Ever Successful do Trung Quốc sở hữu – từng sử dụng 650 lao động, trong đó 80-90% đơn hàng đến từ Mỹ – đã giảm nhân sự xuống chỉ còn 90 người tính đến cuối tháng 7. Nhóm công nhân ít ỏi còn lại đang hoàn thiện đơn hàng cuối cùng: Quần thể thao màu đen cho thị trường Mỹ. Giữa mùa đông giá rét, những người lao động – phần lớn là phụ nữ – co ro trong góc nhà xưởng rộng lớn, quấn khăn, đội mũ len, mặc áo khoác dày và đắp cả chăn.
“Bình thường ở đây nóng lắm. Khi đơn hàng này xong nghĩa là chúng tôi phải về nhà vì công ty áp dụng chế độ “không làm thì không lương”, ông Malefetsane Phahla, quản lý nhân sự của nhà máy chia sẻ.
Cùng tuần đó, chị Lieketseng Billy, 44 tuổi, cùng hàng chục phụ nữ khác đứng chờ trước nhà máy Quantum Apparel tại Maseru, hy vọng được nhận việc. Hồi tháng 6, chị bị sa thải khỏi công ty Ever Successful. Giờ đây, chị vật lộn để kiếm sống. “Mọi thứ rất khó khăn. Lúc còn làm, lương đã ít, tôi không để dành được gì cả”, chị nói.
Chị Billy là mẹ đơn thân, làm trong ngành dệt may Maseru từ năm 2001. Không chỉ mất việc vì thuế quan, chị còn bị ảnh hưởng bởi việc Mỹ cắt giảm viện trợ. Là người nhiễm HIV, nhiều năm qua chị được phát thuốc kháng virus 6 tháng/lần từ một phòng khám do Mỹ tài trợ. Nhưng hồi đầu tháng 6, chị chỉ được cấp thuốc cho 3 tháng. “Họ nói lần tới tôi có thể chỉ được phát thuốc cho một tháng, hoặc thậm chí ít hơn. Tình hình ở nhà thực sự tồi tệ. Chúng tôi không có gì ăn. Tuần sau con gái tôi phải đi học lại, mà học phí quý ba chưa biết lấy ở đâu”, chị kể.
Tại các vùng núi hẻo lánh của Lesotho, trẻ em thường học tại nhà thờ – nơi duy nhất có mái che và đủ rộng ở nhiều ngôi làng. Mỗi lớp học ngồi ở một góc, quay mặt về hướng khác nhau để nghe giáo viên giảng bài. Nhiều nơi thậm chí học ngoài trời và buổi học thường bị gián đoạn vì mưa hoặc rét.
Nhiều ngôi trường được tài trợ bởi Mỹ – có mái che, phòng học, nhà vệ sinh đã bị dừng thi công giữa chừng khi ông Trump cắt viện trợ cho các dự án xây dựng. Tại trường Tiểu học Khama-Khamane ở làng Qabane, suốt hai năm qua, 47 học sinh từ 6 đến 15 tuổi phải học trong một nhà thờ bằng đá đã bị bão cuốn mất mái.
Tháng 9 năm 2024, Đại sứ quán Mỹ tại Maseru tuyên bố sẽ tài trợ 9.000 USD để xây trường mới ở Qabane, nhưng mới giải ngân một nửa thì chương trình viện trợ bị chấm dứt, theo Hiệu trưởng Cheletsi Lefa. “Chúng tôi đang tìm mọi cách, gõ cửa mọi nơi để xin tài trợ. Chúng tôi không bỏ qua bất cứ cơ hội nào”, ông nói.
Ngoài các nhà máy dệt, những người vừa mất việc tại Maseru ngày càng lo lắng. Chị Mamotipi Masitha, 31 tuổi, từng làm việc trong ngành may từ năm 2015, nuôi chồng (đang thất nghiệp), hai con nhỏ và mẹ bệnh nặng. Dù vậy, với mức lương tối thiểu, chị không tiết kiệm được gì. Hồi tháng 6, chị bị sa thải cùng toàn bộ công nhân của nhà máy.
“Tôi không biết lấy gì nuôi mẹ và các con. Tôi đang sống nhờ vào sự giúp đỡ của người quen để có cái ăn hàng ngày. Tôi chỉ muốn gửi lời đến ông Trump: Xin hãy giảm thuế, để chúng tôi có thể quay lại làm việc. Chúng tôi còn gia đình phải lo toan”, chị nói khi đang đứng trước một nhà máy còn hoạt động, cùng hàng trăm phụ nữ khác đang tìm việc.
May mắn, sáng ngày 1/8 (theo giờ Việt Nam), ông Trump đã quyết định hạ thuế cho Lesotho xuống còn 15% thay vì mức thuế cao lên tới 50% như thông báo trước đó.
