Chiến thắng bầu cử của đảng Dân chủ Thiên chúa giáo (CDU) dưới sự lãnh đạo của ông Friedrich Merz vào ngày 23/2 vừa qua mang đến một chương mới trong chính trị Đức, nhưng tân Thủ tướng đang thừa hưởng một nền kinh tế đầy thách thức và không gian chính sách hạn hẹp.

Chính phủ mới của Đức sẽ phải ngay lập tức đối mặt với ba thách thức lớn. Thứ nhất, nền kinh tế đang trong tình trạng trì trệ kéo dài với GDP suy giảm 0,2% trong quý cuối năm 2024. Thứ hai, nguy cơ từ chính sách bảo hộ thương mại của Tổng thống Mỹ Donald Trump, đặc biệt là đe dọa áp thuế đối với các ngành xuất khẩu chủ lực của Đức. Thứ ba, chi phí ngày càng tăng từ cuộc xung đột Ukraine khi bước vào năm thứ tư.

Theo số liệu chính thức được Cơ quan Thống kê Liên bang Đức công bố hôm 25/2, hoạt động xuất khẩu – vốn là trụ cột chính của nền kinh tế Đức – đã sụt giảm mạnh 2,2% so với quý trước, mức giảm nghiêm trọng nhất kể từ quý 2/2020 – thời điểm đỉnh điểm của làn sóng đại dịch đầu tiên.

Dữ liệu này càng làm trầm trọng thêm bức tranh ảm đạm của nền kinh tế Đức khi quốc gia này chỉ ghi nhận mức tăng trưởng khiêm tốn 0,1% trong quý 3/2024. Xét trên cả năm 2024, GDP của Đức đã suy giảm 0,2%, đánh dấu năm thứ hai liên tiếp nền kinh tế này rơi vào suy thoái.

Cơ quan Thống kê Liên bang cho biết trong thông cáo báo chí: “Sự cạnh tranh quốc tế gia tăng, chi phí năng lượng cao, chính sách thắt chặt tiền tệ và bất ổn kinh tế toàn cầu đã tạo ra môi trường đặc biệt khó khăn cho nền kinh tế Đức trong năm qua”.

Các chuyên gia kinh tế cảnh báo rằng tình trạng suy thoái kéo dài có thể gây áp lực buộc chính phủ Đức phải cân nhắc các biện pháp kích thích kinh tế mạnh mẽ hơn trong những tháng tới.

Vì sao nền kinh tế Đức chìm trong khó khăn?

Mặc dù lạm phát hiện nay là hiện tượng toàn cầu, tác động của nó đến Đức đặc biệt nghiêm trọng. Quốc gia này vốn có giá thực phẩm tương đối thấp trong nhiều năm trước đây, khiến người tiêu dùng càng cảm nhận rõ rệt sự gia tăng chi phí.

Ngoài ra, biến đổi khí hậu và các vấn đề về chuỗi cung ứng toàn cầu đã khiến giá cả các mặt hàng thiết yếu như thực phẩm và đồ dùng vệ sinh tăng cao, làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng chi phí sinh hoạt kéo dài nhiều năm.

Cùng lúc, cuộc xung đột Nga-Ukraine đã tạo ra cú sốc không thể khắc phục đối với mô hình kinh tế của Đức. Trước đây, nền công nghiệp Đức phụ thuộc lớn vào nguồn khí đốt giá rẻ từ Nga, nhưng sau khi các dòng chảy năng lượng này bị gián đoạn, quốc gia này phải vội vàng tìm kiếm các nhà cung cấp thay thế với chi phí cao hơn nhiều.

Theo nghiên cứu của Prognos AG thực hiện cho Hiệp hội Công nghiệp Bavaria, chi phí điện hiện tại cho người dùng công nghiệp Đức đã lên tới 20,3 euro cent/kWh – cao gấp 2,4 lần so với mức 8,4 euro cent tại Mỹ và Trung Quốc, nơi có nhiều đối thủ cạnh tranh của các tập đoàn Đức.

Trong khi đó, nỗ lực chuyển đổi sang năng lượng tái tạo của Đức đang gặp nhiều trở ngại. Các dự án điện gió bị chậm tiến độ do vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ cộng đồng địa phương và chủ đất. Trong khi đó, cơ sở hạ tầng để phát triển hydrogen như nhiên liệu thay thế cho ngành công nghiệp thép vẫn chỉ dừng lại ở giai đoạn lập kế hoạch.

Xuất khẩu bị ảnh hưởng

Trong suốt thập niên đầu thế kỷ 21, Đức là một trong số ít các nền kinh tế phát triển hưởng lợi từ sự hội nhập của Trung Quốc vào nền kinh tế toàn cầu. Khi đó, các nhà sản xuất Đức tìm thấy thị trường màu mỡ cho máy móc công nghiệp, hóa chất và đặc biệt là ô tô. Giai đoạn 2010-2015 chứng kiến Mercedes-Benz, Volkswagen và BMW đạt lợi nhuận kỷ lục từ thị trường ô tô lớn nhất thế giới.

Tuy nhiên, bối cảnh cạnh tranh đã thay đổi nhanh chóng. Các nhà sản xuất Trung Quốc không còn chỉ tập trung vào các mặt hàng giá rẻ như đồ nội thất hay điện tử tiêu dùng, mà đã tiến vào lĩnh vực công nghệ cao – thế mạnh truyền thống của Đức.

Sự chuyển dịch trong ngành năng lượng tái tạo minh họa rõ nét cho xu hướng này. Vào năm 2010, các nhà sản xuất tấm pin mặt trời Trung Quốc còn phụ thuộc vào thiết bị nhập khẩu từ Đức. Ngày nay, toàn bộ ngành công nghiệp pin mặt trời toàn cầu lại phụ thuộc vào thiết bị sản xuất từ Trung Quốc, trong khi các nhà sản xuất Đức gần như biến mất khỏi thị trường.

Đức – nền kinh tế phụ thuộc nhiều nhất vào ngành ô tô trong Liên minh châu Âu – đang chịu tác động nghiêm trọng từ chính sách công nghiệp định hướng xuất khẩu của Trung Quốc. Năm 2020, Trung Quốc chưa phải là nước xuất khẩu ô tô ròng nhưng đến năm 2024, Trung Quốc đã xuất khẩu 5 triệu xe mỗi năm. Trong cùng thời kỳ, xuất khẩu ròng của Đức giảm một nửa, xuống còn 1,2 triệu xe. Công suất sản xuất ô tô của Trung Quốc hiện đạt khoảng 50 triệu xe/năm, chiếm gần 50% nhu cầu toàn cầu.

Đặc biệt trong phân khúc xe điện, các nhà sản xuất Đức đang phải vật lộn để cạnh tranh với các đối thủ Trung Quốc có lợi thế về chi phí và được nhà nước hỗ trợ mạnh mẽ. Sự suy giảm xuất khẩu đang đặt ra thách thức nghiêm trọng đối với mô hình kinh tế của Đức.

Với việc Bắc Kinh tăng cường nỗ lực thúc đẩy và trợ cấp sản xuất để xuất khẩu trong các lĩnh vực như thép, máy móc, tấm pin mặt trời, xe điện và pin, Đức đang mất dần vị thế cạnh tranh trên thị trường quốc tế.

Vấn đề ngân sách

Bên cạnh những thách thức từ khủng hoảng năng lượng và áp lực cạnh tranh quốc tế, nền kinh tế Đức đang phải đối mặt với một khó khăn nội tại nghiêm trọng: mâu thuẫn giữa cam kết duy trì kỷ luật tài khóa và nhu cầu cấp thiết đầu tư vào cơ sở hạ tầng đang xuống cấp.

Tranh cãi về “phanh nợ” – quy định hiến định giới hạn khả năng vay nợ của chính phủ – đã dẫn đến cuộc khủng hoảng chính trị nghiêm trọng vào tháng 11 năm ngoái. Sự đổ vỡ của chính phủ liên minh dưới sự lãnh đạo của Thủ tướng Olaf Scholz đã xảy ra khi ông buộc phải yêu cầu Bộ trưởng Tài chính Christian Lindner từ chức.

Lindner và đảng Dân chủ Tự do (FDP) thân doanh nghiệp, dù là thành viên nhỏ nhất trong liên minh ba đảng, đã kiên quyết bảo vệ quy tắc phanh nợ và phản đối mọi nỗ lực nhằm nới lỏng quy định này để cho phép chính phủ vay và chi tiêu nhiều hơn. Kết quả là FDP đã rút khỏi liên minh, dẫn đến cuộc bầu cử liên bang đột xuất.

Ngay từ ngày đầu tiên sau chiến thắng bầu cử, ông Merz đã phải đối mặt với làn sóng kêu gọi từ nhiều phía – bao gồm các chính trị gia, nhà kinh tế và thậm chí cả Ngân hàng Trung ương Đức (Bundesbank) – yêu cầu xem xét điều chỉnh các quy tắc tài khóa để phản ánh thực tế kinh tế mới.

Các chuyên gia nhấn mạnh rằng Đức cần tăng đáng kể đầu tư công vào ba lĩnh vực ưu tiên: nâng cấp cơ sở hạ tầng đang xuống cấp, tăng cường chi tiêu quốc phòng trong bối cảnh an ninh châu Âu bất ổn, và đẩy mạnh đổi mới công nghệ để duy trì khả năng cạnh tranh toàn cầu.

Cách thức ông Merz cân bằng giữa cam kết truyền thống về kỷ luật tài khóa của đảng CDU với nhu cầu cấp bách kích thích tăng trưởng kinh tế sẽ định hình không chỉ nhiệm kỳ của ông mà còn cả tương lai kinh tế của Đức trong thập kỷ tới.

Giới doanh nghiệp, các nhà kinh tế và nhiều bên liên quan đang đồng loạt kêu gọi chính phủ mới của Đức thực hiện một loạt cải cách cấu trúc để tái khởi động nền kinh tế đang trì trệ.

Theo các chuyên gia kinh tế, chính phủ mới cần tập trung vào bốn động lực chính để phục hồi nền kinh tế. Thứ nhất, việc hạ giá năng lượng được xem là bước đi cấp thiết để tăng khả năng cạnh tranh của ngành sản xuất. Thứ hai, cần tiến hành cắt giảm các quy định hành chính phức tạp đang kìm hãm sự phát triển của doanh nghiệp. Thứ ba, tăng cường đầu tư vào cơ sở hạ tầng xuống cấp. Cuối cùng, đẩy nhanh quá trình số hóa các dịch vụ công để cải thiện hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước.

Một yếu tố quan trọng khác cản trở sự phát triển kinh tế của Đức là tình trạng bất ổn chính trị kéo dài.

Theo NYT, 1 cuộc tăm dò dư luận cho thấy một xu hướng đáng chú ý: gần 1/3 cử tri được thăm dò ý kiến bởi đài truyền hình công cộng một tuần trước cuộc bầu cử bày tỏ mong muốn đảng CDU của ông Merz hình thành “liên minh lớn” với Đảng Dân chủ Xã hội (SPD). Mô hình liên minh này từng được Thủ tướng Angela Merkel dẫn dắt thành công trong 12 năm trong tổng số 16 năm cầm quyền của bà.

Nhưng ngay cả khi một liên minh vững chắc được hình thành, tân Thủ tướng Merz vẫn phải đối mặt với thách thức to lớn trong việc cân bằng giữa kỷ luật tài khóa truyền thống với nhu cầu đầu tư và cải cách mạnh mẽ.

Tham khảo DW, AP News, New York Times