Năm Zane Li 9 tuổi, gia đình anh chào đón một bé gái mới chào đời – và rơi vào cảnh nợ nần chồng chất. Khi đó, Trung Quốc vẫn áp dụng chính sách một con nghiêm ngặt, và cha mẹ Li đã bị phạt 100.000 nhân dân tệ (khoảng 13.900 USD) vì sinh con thứ hai – gấp gần 3 lần thu nhập hằng năm từ việc bán cá ngoài chợ.

“Chúng tôi gần như không thể sống nổi”, Li kể lại. Lúc đó đang học lớp ba, cậu bé buộc phải trưởng thành sớm, lo phần lớn việc nhà và phụ mẹ bán hàng mỗi kỳ nghỉ.

Nay đã 25 tuổi, Li khẳng định anh không có ý định sinh con – một quan điểm đang trở nên phổ biến trong thế hệ trẻ Trung Quốc, khiến chính phủ lo ngại khi nỗ lực xoay chuyển cuộc khủng hoảng dân số đang ngày càng trầm trọng.

Suốt hàng chục năm, chính quyền Trung Quốc dùng biện pháp mạnh để ép các cặp vợ chồng sinh ít con: từ phạt tiền, cưỡng chế phá thai đến triệt sản. Giờ đây, họ lại phải kêu gọi giới trẻ sinh thêm – thậm chí đưa ra trợ cấp tài chính.

Tuần trước, Bắc Kinh công bố chính sách mới: mỗi đứa trẻ dưới ba tuổi sẽ được trợ cấp 3.600 nhân dân tệ (khoảng 500 USD) mỗi năm, áp dụng từ ngày 1/1/2025.

Nhưng với những người trẻ như Li, khoản tiền này không mang nhiều ý nghĩa. “Chi phí nuôi một đứa trẻ là rất lớn, 3.600 tệ mỗi năm chẳng thấm vào đâu”, Li nói. Anh đang vay tiền để học cao học ngành dịch vụ y tế ở Bắc Kinh.

Theo một nghiên cứu của Viện nghiên cứu Dân số YuWa, chi phí nuôi một đứa trẻ đến năm 18 tuổi ở Trung Quốc trung bình lên đến 538.000 tệ (75.000 USD) – cao gấp hơn 6 lần GDP bình quân đầu người. Ở các thành phố lớn như Thượng Hải hay Bắc Kinh, con số này vượt 1 triệu tệ.

“Có con chỉ khiến cuộc sống thêm khốn khó. Tôi không phải nhà tư bản, mà nếu có con, nó cũng chẳng có một cuộc sống tốt đẹp”, Li nói thêm. Anh đang lo lắng cho tương lai nghề nghiệp và cân nhắc học tiếp lên tiến sĩ.

Cái nhìn bi quan về việc sinh con đang lan rộng giữa bối cảnh kinh tế Trung Quốc chững lại, tỷ lệ thất nghiệp trong giới trẻ tăng cao và niềm tin vào tương lai giảm sút. Dù đã bãi bỏ chính sách một con từ năm 2016 và cho phép sinh ba từ 2021, tỷ lệ sinh vẫn tiếp tục giảm. Dân số Trung Quốc đã giảm 3 năm liên tiếp, bất chấp số trẻ sơ sinh năm ngoái có nhích nhẹ.

Chính sách đổi chiều: Từ phạt tiền sang phát tiền

Trợ cấp trẻ em ở cấp quốc gia lần này đánh dấu bước chuyển quan trọng trong chiến dịch thúc đẩy sinh đẻ của Bắc Kinh. Trước đó, nhiều địa phương từng thử nghiệm hàng loạt ưu đãi như miễn thuế, hỗ trợ nhà ở, tăng thời gian nghỉ thai sản…

Giờ đây, chính phủ trung ương trực tiếp nhập cuộc, dành 90 tỷ tệ (12,5 tỷ USD) để trợ cấp cho khoảng 20 triệu gia đình trong năm nay.

“Đây không còn là thử nghiệm cục bộ, mà là dấu hiệu cho thấy chính quyền nhìn nhận vấn đề sinh đẻ là khẩn cấp và mang tính toàn quốc”, giáo sư nhân khẩu học Emma Zang (Đại học Yale) nhận định. “Thông điệp rất rõ: chính phủ không chỉ kêu gọi sinh con, mà đang đặt tiền lên bàn”.

Tuy vậy, Zang cho rằng chính sách này khó tạo ra khác biệt rõ rệt. “Những biện pháp tương tự đã không hiệu quả ở Nhật Bản và Hàn Quốc”, bà nói.

Với nhiều người trẻ Trung Quốc đang chật vật với giá nhà trên trời, công việc bấp bênh và cuộc sống căng thẳng, một khoản tiền hỗ trợ không thể xoa dịu những nỗi lo sâu xa hơn.

“Không chỉ là vấn đề tài chính. Nhiều người trẻ lo lắng về công việc, cha mẹ già, áp lực xã hội – một khoản trợ cấp không thể giải quyết cảm giác kiệt sức tinh thần hiện nay”, Zang nói thêm.

Ký ức chưa phai về chính sách một con

Sự trớ trêu trong việc chuyển từ trừng phạt sinh con sang khuyến khích sinh con không qua mắt được thế hệ trẻ – những người từng chứng kiến gia đình họ gánh hậu quả của chính sách một con.

Trên mạng xã hội, nhiều người đăng ảnh biên lai nộp phạt vì sinh con thứ hai như một lời nhắc nhở về quá khứ. Trong số đó có Gao, lớn lên ở vùng núi tỉnh Quý Châu. Gia đình cô có bốn chị em gái trước khi sinh được một cậu con trai. Gao từng phải sống ẩn với bà ngoại để tránh bị chính quyền phát hiện.

Giờ sống ở tỉnh Giang Tô, Gao (27 tuổi) nói cô không có hứng thú với hôn nhân hay sinh con. “Tôi không thể cho con một môi trường sống và học tập tốt, vậy không sinh con cũng là một hành động nhân đạo,” cô nói. “Tôi không muốn con mình phải sống chật vật như tôi – không có cơ hội vươn lên, mãi ở đáy xã hội”.

Hết niềm tin vào tương lai

Trong suốt thời kỳ kinh tế tăng trưởng thần tốc, người trẻ Trung Quốc từng tin rằng họ sẽ sống tốt hơn cha mẹ. Nhưng giờ, niềm tin đó đang mờ dần.

Cơ hội mua nhà ngày càng xa vời, bằng đại học không còn là tấm vé đảm bảo việc làm tốt. Cạnh tranh khốc liệt khiến nhiều người cảm thấy công sức của mình không mang lại giá trị tương xứng. Đáp lại, nhiều người trẻ chọn “nằm yên” – từ lóng chỉ thái độ buông xuôi trước kỳ vọng của xã hội, bao gồm cả hôn nhân và sinh con.

Zhao, 29 tuổi, sống ở quận Hải Điến (Bắc Kinh) – nơi nổi tiếng với áp lực học tập và nuôi dạy con cái khốc liệt. Từ lớp ba, cô đã học thêm cuối tuần để “đuổi kịp” các bạn. Sau khi học xong cao học ở nước ngoài, cô trở về làm việc trong lĩnh vực quan hệ đầu tư.

“Chi phí quá cao, lợi ích thì quá thấp”, Zhao nói. Dù công việc không quá bận, cô vẫn thấy khó có thể dành thời gian nuôi con. Cô cho biết bạn bè mình – những người làm việc theo chế độ “996” (9 giờ sáng đến 9 giờ tối, 6 ngày/tuần) – còn mệt mỏi hơn nhiều.

Gánh nặng nuôi dạy con vẫn đè nặng lên vai phụ nữ. Zhao nói cô từng chứng kiến mẹ mình vừa đi làm vừa lo việc nhà, và hiểu rõ ai là người hy sinh nhiều hơn trong một gia đình.

“Chính tôi nhìn thấy mẹ đã vất vả thế nào để nuôi tôi. Tôi biết phụ nữ luôn phải chịu thiệt nhiều hơn”, cô nói.

“Hôm nay, phụ nữ Trung Quốc được học hành đầy đủ, có sự nghiệp và đòi hỏi bình đẳng hơn. Nếu không có chính sách hỗ trợ như nghỉ thai sản cho cả bố, bảo vệ phụ nữ nơi làm việc hay linh hoạt công việc, thì việc kêu gọi sinh con sẽ không có tác dụng”, bà nói.

“Chính phủ muốn có thêm trẻ con, nhưng xã hội lại chưa sẵn sàng để hỗ trợ các gia đình”, Zang kết luận. “Hiện tại, làm cha mẹ giống như bước vào một cái bẫy – nhất là với phụ nữ. Nếu điều đó không thay đổi, trợ cấp bao nhiêu cũng không đủ”.

Theo CNN