Giới chức thương mại Trung Quốc ngày càng lo ngại rằng chính sách thuế quan của Tổng thống Mỹ Donald Trump đối với Mexico có thể báo hiệu một chiến dịch rộng lớn nhằm buộc các quốc gia đang phát triển phải chọn giữa Mỹ và Trung Quốc trong quan hệ thương mại.
Từ khi ông Trump áp thuế mạnh lên hàng hóa Trung Quốc trong nhiệm kỳ đầu, nhiều doanh nghiệp đã đẩy mạnh đầu tư vào Mexico, Việt Nam và Thái Lan để lắp ráp linh kiện Trung Quốc trước khi xuất khẩu sang Mỹ. Quá trình lắp ráp tại các quốc gia này tạo ra một “cánh cửa sau” để tiếp cận thị trường Mỹ, bất chấp căng thẳng thương mại giữa Washington và Bắc Kinh.
Thặng dư thương mại của Trung Quốc với Mỹ đã giảm gần 30% kể từ năm 2018, nhưng xuất khẩu sang các nước đang phát triển lại tăng mạnh. Trung Quốc hiện bán sang Mexico số hàng hóa nhiều gấp 11 lần so với lượng nhập từ quốc gia này. Trong đó, các bộ phận ô tô Trung Quốc lắp ráp tại Mexico đóng vai trò quan trọng trong chuỗi cung ứng, khi nhiều sản phẩm hoàn thiện được chuyển đến các đại lý Mỹ.
Bắc Kinh lo ngại rằng sức ép từ Washington có thể buộc Mexico hạn chế nhập khẩu hàng hóa Trung Quốc để đổi lấy việc Mỹ trì hoãn áp thuế đối với thương mại song phương. Điều này không chỉ ảnh hưởng đến dòng chảy hàng hóa mà còn đe dọa hàng nghìn việc làm tại Mexico, vốn phụ thuộc vào quan hệ thương mại chặt chẽ với Mỹ.
Một kịch bản đáng lo hơn với Trung Quốc là ông Trump có thể sử dụng Mexico làm mô hình để gây áp lực lên các quốc gia khác, buộc họ phải đứng về một phía trong cuộc chiến thương mại Mỹ – Trung. Nếu chiến lược này thành công, Trung Quốc có nguy cơ bị thu hẹp đáng kể khả năng tiếp cận thị trường Mỹ, khi các tuyến đường thương mại gián tiếp dần bị siết chặt.
Việc Tổng thống Donald Trump tái đàm phán Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ (NAFTA) trong nhiệm kỳ đầu khiến nhiều doanh nhân và quan chức Trung Quốc không lường trước kịch bản ông sẽ bắt đầu nhiệm kỳ thứ hai bằng cách đe dọa áp thuế quan cao đối với Mexico.
Tuy nhiên, một số điều khoản trong các thỏa thuận thương mại và pháp lý giữa Trung Quốc và Mexico đang đặt Bắc Kinh vào thế rủi ro trong cuộc đối đầu thương mại Mỹ – Mexico.
Một trong những mối lo ngại lớn nhất của Trung Quốc liên quan đến một lỗ hổng pháp lý trong quy tắc của Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO). Khi WTO được thành lập vào năm 1995, quy tắc này cho phép Mexico và nhiều quốc gia có thu nhập thấp hoặc trung bình hợp pháp tăng thuế mạnh và đột ngột đối với hàng hóa Trung Quốc, trong khi Bắc Kinh không có quyền đáp trả tương ứng.
Những lo ngại này đã được các quan chức Trung Quốc đề cập gián tiếp trong phiên họp thường niên kéo dài một tuần của cơ quan lập pháp nước này, kết thúc hôm 11/3.
Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc Vương Văn Đào nhấn mạnh tại cuộc họp báo rằng hơn một nửa hoạt động thương mại quốc tế của Trung Quốc diễn ra với các quốc gia thuộc Sáng kiến Vành đai và Con đường (BRI) – dự án chiến lược của Bắc Kinh nhằm mở rộng quan hệ thương mại với các nền kinh tế kém phát triển ở châu Á, Đông Âu, châu Phi và Mỹ Latinh.
“Chúng tôi không đặt tất cả trứng vào một giỏ, điều đó thể hiện sự phục hồi mạnh mẽ của ngành ngoại thương Trung Quốc”, ông Vương tuyên bố, nhưng không đề cập đến việc nhiều mặt hàng Trung Quốc xuất khẩu sang các nước này cuối cùng lại được chuyển tiếp đến thị trường Mỹ.
Bộ trưởng Thương mại Trung Quốc cũng lưu ý rằng 34% thương mại của nước này diễn ra với các quốc gia có hiệp định thương mại tự do với Bắc Kinh. Điều này mang ý nghĩa quan trọng, bởi các thỏa thuận này – chủ yếu với các nước Đông Nam Á – ràng buộc các bên ký kết không được tăng thuế đột ngột.
Ông Vương kêu gọi mở rộng thêm các hiệp định thương mại tương tự với “các quốc gia và khu vực có thiện chí hợp tác”, trong bối cảnh Trung Quốc tìm cách giảm thiểu tác động từ các biện pháp siết chặt thương mại của Mỹ.
Tại khu công nghiệp Hofusan ở Nuevo Léon, Mexico, các nhà phát triển địa phương cùng hai công ty Trung Quốc đang xây dựng một mạng lưới nhà máy với kế hoạch cung cấp 12.000 chỗ ở cho công nhân vào năm 2023. Đây là một phần trong chiến lược mở rộng sản xuất ngoài biên giới Trung Quốc nhằm thích ứng với căng thẳng thương mại kéo dài.
Giới chức Trung Quốc kỳ vọng rằng các nền kinh tế lớn vẫn sẽ duy trì quan điểm trung lập giữa Mỹ và Trung Quốc.
“Tôi không nghĩ những đối tác thương mại thân cận với Trung Quốc sẽ chọn phe, đặc biệt là các quốc gia có hiệp định thương mại tự do với chúng tôi, ngay cả khi họ có mức thuế ràng buộc cao tại WTO,” Tu Xinquan, Viện trưởng Viện Nghiên cứu WTO Trung Quốc tại Đại học Kinh doanh và Kinh tế Quốc tế Bắc Kinh, nhận định. Trường đại học này do Mao Trạch Đông thành lập năm 1951 để đào tạo các chuyên gia đàm phán thương mại của Trung Quốc.
Trong khi các nhà lãnh đạo Canada hay EU công khai bày tỏ quan điểm về các tranh chấp thương mại, Tổng thống Mexico Claudia Sheinbaum gần như im lặng trước căng thẳng mới nhất. Tuy nhiên, Chính phủ của bà đang theo dõi sát tình hình. Đại sứ Mexico tại Trung Quốc, Jesús Seade, người từng góp phần thành lập WTO vào đầu những năm 1990, cũng đóng vai trò trung tâm trong đàm phán lại NAFTA với chính quyền Trump vào năm 2018.
Tuy nhiên, nền kinh tế Trung Quốc vẫn phụ thuộc lớn vào xuất khẩu. Thặng dư thương mại của nước này năm ngoái đạt gần 1.000 tỷ USD, một con số khổng lồ so với bất kỳ nền kinh tế nào trên thế giới. Gần như toàn bộ hàng xuất khẩu của Trung Quốc là hàng sản xuất, và thặng dư trong lĩnh vực này chiếm khoảng 10% GDP của nước này vào năm ngoái.
Mỹ cũng từng đạt thặng dư thương mại lớn sau Thế chiến II khi nền công nghiệp bùng nổ, nhưng ngay cả vào thời điểm đó, tỷ trọng thặng dư trong nền kinh tế Mỹ cũng không thể so sánh với Trung Quốc hiện nay.
Áp lực duy trì tăng trưởng xuất khẩu càng trở nên cấp thiết khi thị trường bất động sản Trung Quốc suy yếu, khiến người tiêu dùng trong nước hạn chế chi tiêu, làm giảm động lực tăng trưởng kinh tế từ tiêu dùng nội địa.
Một điểm yếu khác của Trung Quốc là phần lớn thặng dư thương mại đến từ các quốc gia đang phát triển. Những nước này, ngược lại, lại dựa vào thặng dư thương mại với Mỹ để có nguồn tài chính nhập khẩu hàng hóa từ Trung Quốc. Chính điều này đã làm gia tăng căng thẳng với Washington, nơi các nhà hoạch định chính sách, đặc biệt là ông Trump, coi đây là một vấn đề cần giải quyết.
Bắc Kinh hiện đối mặt với nguy cơ bị siết chặt thị trường xuất khẩu, không chỉ từ Mỹ mà còn từ các nước đang phát triển – những đối tác đang chịu áp lực phải lựa chọn giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới.
Tham khảo New York Times (NYT)
