Khoảng 30 trung tâm dữ liệu đã được xây dựng giữa sa mạc vùng viễn Tây Trung Quốc, nhiều khả năng sẽ được trang bị các bộ xử lý tiên tiến của Nvidia. Bất chấp nỗ lực phong tỏa công nghệ bán dẫn cao cấp từ Washington, một cuộc điều tra cho thấy các nhà vận hành trung tâm dữ liệu tại Tân Cương đang tìm cách né tránh lệnh cấm.
Theo hồ sơ đầu tư, tài liệu đấu thầu và dữ liệu doanh nghiệp, các công ty Trung Quốc đặt mục tiêu triển khai hơn 115.000 chip Nvidia tiên tiến tại cụm trung tâm dữ liệu này. Phần lớn số chip sẽ được lắp đặt tại một khu phức hợp khổng lồ – được mệnh danh là “thành phố công nghệ” giữa sa mạc, phục vụ việc huấn luyện các mô hình ngôn ngữ lớn tương tự sản phẩm của công ty AI DeepSeek.
Theo tờ Securities Times, ngành công nghiệp trung tâm dữ liệu của Trung Quốc được dự báo sẽ vượt 300 tỷ nhân dân tệ trong năm nay. Hiệp hội Công nghiệp Truyền thông Trung Quốc ước tính các doanh nghiệp trong nước sẽ đầu tư tổng cộng gần mức này mỗi năm vào năm 2028 – cao gấp hơn ba lần so với cách đây nửa thập kỷ.
Làn sóng xây dựng đang diễn ra mạnh mẽ tại rìa sa mạc Gobi, Tân Cương. Ở huyện Nghĩa Ô nhỏ bé, các cần cẩu hoạt động không ngừng nghỉ trên những cánh đồng đá, tiếng máy khoan vang vọng khắp vùng hoang mạc. Chính tại vùng đất hẻo lánh này, Trung Quốc đang hiện thực hóa tham vọng trở thành cường quốc dẫn đầu thế giới về trí tuệ nhân tạo.
Nếu được hoàn thành, dự án này có thể nâng cao đáng kể năng lực điện toán của Trung Quốc trong bối cảnh Chủ tịch Tập Cận Bình kêu gọi đẩy mạnh các đột phá công nghệ. Tuy nhiên, điều này cũng làm gia tăng lo ngại tại Washington, nơi các quan chức đã hạn chế xuất khẩu chip Nvidia sang Trung Quốc từ năm 2022 vì lo sợ AI tiên tiến có thể mang lại lợi thế quân sự cho Bắc Kinh.
Nỗ lực Tân Cương cho thấy tham vọng AI của Trung Quốc – phần lớn dựa vào chip sản xuất trong nước từ các công ty như Huawei – vẫn còn hy vọng có thể tiếp cận phần cứng Nvidia.
Các tài liệu phê duyệt dự án cho thấy trong quý IV/2024, chính quyền địa phương ở Tân Cương và tỉnh Thanh Hải lân cận đã phê duyệt tổng cộng 39 trung tâm dữ liệu dự định sử dụng hơn 115.000 bộ xử lý Nvidia.
Tất cả các công ty đều tuyên bố trong kế hoạch đầu tư rằng họ nhắm đến chip H100 hoặc H200 – hai GPU Nvidia vốn là tiêu chuẩn công nghiệp để huấn luyện các mô hình ngôn ngữ lớn như GPT-4o của OpenAI và Gemini của Google cho đến năm ngoái. Năm nay, Nvidia đã ra mắt mẫu máy mới tiên tiến hơn – Grace Blackwell – cũng bị cấm xuất khẩu sang Trung Quốc cùng với H100 và H200 nếu không có giấy phép từ chính phủ Mỹ.
Bảy dự án tại Tân Cương nhắm đến việc sử dụng các bộ xử lý này đã bắt đầu xây dựng hoặc trúng thầu dịch vụ điện toán AI tính đến tháng 6/2025, theo tài liệu đấu thầu. Một nhà vận hành cho biết họ đã sử dụng cơ sở hạ tầng phần cứng tiên tiến để hỗ trợ truy cập đám mây vào mô hình R1 của DeepSeek, theo các báo cáo tin tức địa phương.
Một trong những dự án lớn nhất do Nyocor Co. – công ty năng lượng có trụ sở tại Thiên Tân, chủ yếu hoạt động trong lĩnh vực điện mặt trời và điện gió – kiểm soát. Doanh nghiệp này đề xuất xây dựng một trung tâm dữ liệu trang bị 625 máy chủ H100, thuộc dòng sản phẩm Nvidia hiện nằm trong danh sách cấm. Giai đoạn đầu dự án dự kiến triển khai 250 máy chủ.
Con số này tương đương khoảng 2.000 chip H100. Hồ sơ mời thầu cho thấy dự án Nyocor đã bắt đầu lắp đặt máy chủ và các thiết bị khác tại tòa nhà trung tâm dữ liệu, đồng thời đề nghị China Bester Group – công ty công nghệ thông tin có trụ sở tại Hồ Bắc – cung cấp phần cứng.
Khác với tài liệu phê duyệt đầu tư, vốn nêu rõ kế hoạch sử dụng chip H100, hồ sơ mời thầu không cho biết các máy chủ được lắp đặt có chạy trên chip Nvidia hay loại chip thay thế nào khác. Số tiền đầu tư cũng chưa được tiết lộ.
Hãng Nyocor hiện đang cung cấp năng lực tính toán cho Infinigence AI, một trong những công ty cơ sở hạ tầng AI lớn nhất Trung Quốc đã huy động được 1 tỷ nhân dân tệ kể từ khi thành lập. “Mục tiêu của chúng tôi là biến dịch vụ điện toán thành tiện ích như nước và khí đốt, sẵn sàng sử dụng khi các nhà phát triển bật công tắc”, CEO Infinigence cho biết trong cuộc phỏng vấn với truyền thông địa phương vào tháng 9/2024.
Các chuyên gia ước tính để hoàn thành tất cả 39 dự án như đã nêu, các công ty sẽ cần mua hơn 14.000 máy chủ dữ liệu hoặc 115.000 chip Nvidia H100/H200 – cả hai đều bị cấm đối với các thực thể có trụ sở tại Trung Quốc. Bloomberg ước tính số chip này có giá trị hàng tỷ USD dựa trên giá chợ đen tại Trung Quốc.
Bí ẩn nguồn cung cấp chip
Để đánh giá khả năng các thực thể Trung Quốc thực sự có thể mua được số lượng vi xử lý bị hạn chế này, các phóng viên BNN đã trao đổi với hơn chục người từng tham gia hoặc biết về các cuộc điều tra của chính phủ Mỹ, cũng như những người có hiểu biết trực tiếp về thị trường chợ đen tại Trung Quốc.
Không ai trong số những người am hiểu về các cuộc điều tra của Mỹ từng biết về việc xây dựng trung tâm dữ liệu ở Tân Cương. Tất cả đều khẳng định mặc dù tin rằng Trung Quốc thực sự sở hữu những chip bị cấm, nhưng họ không biết về mạng lưới buôn bán bất hợp pháp đủ tinh vi để mua hơn 100.000 bộ xử lý và vận chuyển phần cứng này đến một địa điểm tập trung.
Các điều tra từ phía Chính phủ Mỹ chưa đưa ra ý kiến thống nhất về số lượng chip Nvidia bị cấm mà Trung Quốc hiện nắm trong tay. Hầu hết những người được phỏng vấn cho biết họ không biết về con số ước tính thống nhất, trong khi một số đưa ra những ước tính chênh lệch đến hàng chục nghìn bộ xử lý. Bộ Thương mại Mỹ – cơ quan giám sát Cục Công nghiệp và An ninh (BIS), đơn vị chịu trách nhiệm thực thi các hạn chế thương mại đối với chip – từ chối trả lời các câu hỏi từ phía báo chí.
Hai quan chức cấp cao trong chính quyền cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden tin rằng có khoảng 25.000 chip Nvidia bị cấm tại Trung Quốc – con số mà theo một trong số họ, không quá đáng lo ngại. Số lượng chip này, nếu được tích hợp vào máy chủ và triển khai tại cùng một cơ sở, chỉ có thể vận hành tối đa một trung tâm dữ liệu cỡ trung.
Đến nay, trước các nghi vấn của báo chí về trung tâm dữ liệu trên sa mạc của Trung Quốc, Nvidia cho biết: “Việc đăng tải thông tin trên một trang web về sản phẩm bị hạn chế không đồng nghĩa với việc được cấp phép, xây dựng hay vận hành thành công một trung tâm dữ liệu. Các trung tâm này là những hệ thống khổng lồ và phức tạp, khiến việc buôn lậu gần như không khả thi. Chúng tôi cũng không cung cấp hỗ trợ hay sửa chữa cho các sản phẩm thuộc diện hạn chế”.
Nvidia cũng khẳng định “việc cố gắng xây dựng và vận hành một trung tâm dữ liệu từ các sản phẩm thế hệ cũ nhập lậu là bất khả thi trên cả phương diện kỹ thuật lẫn kinh doanh”, đặc biệt khi chip và máy chủ do Huawei sản xuất hiện được bán rộng rãi tại Trung Quốc. Tại hội nghị ở Đài Bắc hồi tháng 5, CEO Jensen Huang khẳng định: “Không có bằng chứng cho thấy có sự chuyển hướng sang chip AI”.
Tuy nhiên, chỉ vài tuần sau, người đứng đầu Cục Công nghiệp và An ninh (BIS) đã bác bỏ quan điểm này trong phiên điều trần trước Quốc hội Mỹ, xác nhận tình trạng buôn lậu chip AI là có thật. “Chuyện này đang xảy ra,” Thứ trưởng Thương mại Jeffrey Kessler tuyên bố.
Dù không nêu đích danh Nvidia, ông Kessler cho biết các nỗ lực của Washington nhằm hạn chế năng lực sản xuất chip của Huawei sẽ khiến Trung Quốc chỉ có thể sản xuất khoảng 200.000 bộ xử lý AI trong năm nay – thấp hơn đáng kể so với nhu cầu trong nước.
Công trình khổng lồ giữa sa mạc
Tuy nhiên, tại Nghĩa Ô, việc xây dựng vẫn tiếp tục không ngừng.
Một tòa tháp cao bằng Cầu Cổng Vàng nổi bật giữa sa mạc, tỏa ra ánh sáng mạnh mẽ xuyên qua những đám mây bụi xung quanh. Các tấm phản xạ tập trung năng lượng mặt trời vào bộ thu nhiệt, cho phép lưu trữ nhiệt lượng ban ngày từ đồng bằng khô cằn và đảm bảo sản xuất điện liên tục.
Tân Cương, đặc biệt là khu vực Hami bao gồm huyện Nghĩa Ô, dồi dào năng lượng gió và mặt trời cũng như than đá, cung cấp nguồn điện giá rẻ. Chính quyền địa phương đang đi đầu trong chiến lược nhà nước nhằm tận dụng các nguồn năng lượng này – cùng với giá đất rẻ và thời tiết mát mẻ trên cao giúp chống lại nhiệt lượng từ các giá máy chủ – để đáp ứng nhu cầu năng lực tính toán AI của các khu vực phát triển như Thượng Hải và Thâm Quyến.
Chính quyền tỉnh Tân Cương đã đưa “trung tâm điện toán thông minh” đầu tiên vào hoạt động và xây dựng 24.000 petaflop sức mạnh tính toán để đáp ứng nhu cầu từ trung tâm hậu cần Trùng Khánh, Chủ tịch Chính quyền Nhân dân Tân Cương Erkin Tuniyaz cho biết trong báo cáo công tác chính phủ thường niên hồi tháng 1, nhưng không nêu rõ loại chip được lắp đặt. Sức mạnh tính toán này tương đương với khoảng 12.000 bộ xử lý Nvidia H100 tích hợp máy chủ.
Các nhà đầu tư tiềm năng vào các dự án này được thu hút bởi lời hứa điện miễn phí trị giá lên đến 20% tổng chi phí điện. Theo tài liệu chính quyền địa phương, các nhà vận hành trung tâm dữ liệu cũng có thể tiếp cận hỗ trợ của chính phủ, từ thanh toán một lần cho việc xây dựng đến ưu đãi vận hành trong tối đa 5 năm, tùy thuộc vào quy mô công ty.
Các chuyên gia trong lĩnh vực “điện toán xanh” cũng đủ điều kiện nhận ưu đãi về chỗ ở, giáo dục trẻ em và tài trợ nghiên cứu.
Chủ tịch Tỉnh Tân Cương Tuniyaz tuyên bố vào tháng 1: “Ngay từ đầu, công nghệ máy tính thông minh của Tân Cương đã đạt được bước đột phá mang tính lịch sử”.
Tuy nhiên, phần quan trọng nhất của trung tâm dữ liệu khổng lồ lại tương đối nhỏ. Nvidia thống trị thị trường bộ tăng tốc AI – những linh kiện được săn đón nồng nhiệt đã đẩy giá trị nhà sản xuất chip này lên gần 4.000 tỷ USD. Các bộ xử lý được kết nối trong các cụm khổng lồ lên đến hàng chục nghìn chip và được sử dụng để xử lý khối lượng dữ liệu khổng lồ nhằm tạo ra mã máy tính mới, có thể gần giống trí thông minh con người theo nhiều cách.
Cuộc chiến công nghệ Mỹ-Trung
“Tất cả những chip tốt nhất thế giới đều là của Mỹ, phải không? Vì vậy tất nhiên họ muốn chúng. Và chắc chắn chúng tôi sẽ nói không”, Bộ trưởng Thương mại Howard Lutnick trả lời phỏng vấn báo CNBC tháng trước khi đề cập lập trường của Trung Quốc trong các cuộc đàm phán tại London.
Mỹ đã cấm Trung Quốc nhập khẩu những dòng chip tân tiến nhất của Nvidia vào tháng 10/2022, một tháng trước khi ChatGPT của OpenAI gây chấn động ngành công nghệ và châm ngòi cuộc đua toàn cầu mà giờ đây DeepSeek nằm trong số những công ty dẫn đầu.
Washington đã nhiều lần siết chặt các biện pháp hạn chế, cấm bán cho Trung Quốc nhiều loại bán dẫn tiên tiến và máy móc sản xuất chip – cùng với các lệnh trừng phạt bổ sung đối với một số công ty công nghệ Trung Quốc. Nỗ lực toàn diện này, bắt đầu từ nhiệm kỳ đầu của Trump, đã trở thành nguồn căng thẳng chính với Bắc Kinh – vấn đề mà các quan chức Trung Quốc liên tục nêu ra trong các cuộc đàm phán thương mại gần đây với Mỹ sau khi chính quyền Trump áp đặt thuế trừng phạt.
Theo tài liệu của 27 dự án trung tâm dữ liệu được phê duyệt tại Tân Cương và Thanh Hải trong năm ngoái, các công ty liên quan tuyên bố sẽ triển khai hơn 9.000 máy chủ Nvidia, sử dụng tới 72.000 chip H100 hoặc H200.
Trong đó, Tập đoàn Đầu tư Năng lượng Trung Quốc – doanh nghiệp nhà nước có trụ sở tại Bắc Kinh và là một trong những nhà đầu tư năng lượng xanh lớn nhất nước này – lên kế hoạch lắp đặt 644 máy chủ với hơn 5.000 chip H100 hoặc H200 tại hai công ty con mới thành lập.
Mười một dự án khác không tiết lộ số lượng máy chủ dự kiến sử dụng. Dựa trên ước tính năng lực tính toán, BNN cho rằng các dự án này có thể cần khoảng 5.000 máy chủ H100 hoặc H200, tương đương khoảng 40.000 chip.
Khoảng 70% năng lực tính toán được lên kế hoạch từ các dự án đã xác định tập trung tại một khu phức hợp duy nhất do chính quyền địa phương xây dựng ở Tân Cương.
Dữ liệu Nvidia công bố trong báo cáo tài chính gần đây cho thấy, ngay cả khi dự án này hoàn thành, tổ hợp tại Tân Cương vẫn chỉ tiêu thụ lượng chip tương đương một tuần triển khai của một nhà cung cấp dịch vụ siêu quy mô như Microsoft hoặc Amazon Web Services. Tuy nhiên, các công ty Trung Quốc như DeepSeek đang chứng minh khả năng khai thác hiệu quả hơn với nguồn lực hạn chế.
“Khoảng cách giữa các phòng thí nghiệm AI hàng đầu của Mỹ và Trung Quốc đang dần thu hẹp,” Kevin Xu, nhà sáng lập Interconnected Capital tại Mỹ, nhận định và dự đoán khoảng cách này có thể chỉ còn tính bằng vài tháng. DeepSeek – công ty tuyên bố đã huấn luyện mô hình R1 của mình bằng các chip Nvidia kém tiên tiến hơn – được ông đánh giá là “rất nghiêm túc” trong việc theo đuổi AI tổng quát. Xu lưu ý rằng việc các mô hình AI hàng đầu của Trung Quốc được phát hành mã nguồn mở giúp chúng lan truyền nhanh trên toàn cầu nhưng cũng khó kiểm soát, và Bắc Kinh coi đây là một dạng “sức mạnh mềm” công nghệ đáng chú ý.
Theo một nhân viên của một trong những nhà đầu tư lớn nhất tại các cơ sở ở Nghĩa Ô, DeepSeek cùng nhiều công ty khởi nghiệp AI khác đã bày tỏ quan tâm đến hợp tác với các dự án trung tâm dữ liệu ở Tân Cương. Nhân viên này – yêu cầu giấu tên – cho biết trong một tin nhắn rằng công ty sẽ đầu tư hơn 5 tỷ nhân dân tệ (khoảng 700 triệu USD) vào các dự án trung tâm dữ liệu tại khu vực này trong giai đoạn 2025-2026.
Tham khảo BNN, Tech in Asia
