Cái bắt tay đầy đáng ngờ

Sau hai ngày đàm phán căng thẳng, Mỹ và Trung Quốc dường như đã tạm thời thoát khỏi bờ vực của một cuộc xung đột kinh tế nghiêm trọng — dù điều này vẫn chưa chắc chắn.

Các quan chức hai nước đã đạt được một thỏa thuận miệng vào rạng sáng thứ Tư tại London, nhằm gỡ bỏ một phần các biện pháp gây tổn hại mà đôi bên áp dụng để đáp trả lẫn nhau trong cuộc đối đầu thương mại leo thang trong những tháng gần đây.

Hiện vẫn chưa rõ liệu thỏa thuận đình chiến lần này có thể giữ vững hay lại đổ vỡ như thỏa thuận đạt được hồi tháng Năm. Ngay cả khi thỏa thuận lần này được duy trì, thành tựu chính của nó dường như chỉ là đưa quan hệ thương mại Mỹ – Trung trở lại trạng thái cũ vài tháng trước, trước khi Tổng thống Trump khơi mào căng thẳng hồi đầu tháng Tư bằng cách tăng thuế đối với hàng hóa Trung Quốc.

“Cảm giác như chúng ta đang đàm phán theo vòng tròn”, ông Myron Brilliant, cố vấn cấp cao tại DGA-Albright Stonebridge Group và cựu Phó Chủ tịch Phòng Thương mại Mỹ, nhận định. “Leo thang rồi lại hạ nhiệt. Cuối cùng thì ta chẳng tiến thêm được bước nào”.

Nhượng bộ nhưng không có đột phá

Kết quả của đàm phán tuần này là thuế quan vẫn giữ nguyên. Các chi tiết cụ thể còn khá ít ỏi, ngoài việc có thể hai bên sẽ rút lại một số chính sách cứng rắn đã áp dụng kể từ tháng Năm.

Phía Trung Quốc được kỳ vọng sẽ nới lỏng các hạn chế xuất khẩu khoáng sản hiếm – những yếu tố từng đe dọa làm tê liệt nhiều ngành công nghiệp của Mỹ. Đổi lại, Mỹ sẽ giảm bớt các giới hạn mới về xuất khẩu công nghệ và sản phẩm, đồng thời rút lại các đe dọa hủy visa sinh viên Trung Quốc đang học tại Mỹ.

Hai nước chưa đạt được tiến triển nào trong các vấn đề thương mại cốt lõi khác, và theo quan chức Mỹ, những vấn đề này sẽ để lại cho các cuộc đàm phán tương lai.

Với nhiều nhà phân tích, cuộc gặp tại London đặt ra câu hỏi: Sau nhiều tháng gia tăng sức ép với Trung Quốc, chính quyền Trump thực sự đã đạt được gì, hay liệu các biện pháp của ông có đang phản tác dụng?

“Chúng ta rốt cuộc nhận được điều gì mà trước đây ta chưa từng có?” – bà Veronique de Rugy, chuyên gia tại Viện nghiên cứu tự do Mercatus, đặt vấn đề. “Thỏa thuận này cho thấy có lẽ chưa bao giờ có một kế hoạch thực sự”.

Chi phí chính trị và hệ lụy kinh tế

Các quan chức chính quyền Trump cho rằng Mỹ đã giành lợi thế sau các đợt leo thang, viện dẫn việc áp đặt hàng loạt biện pháp trừng phạt đáp trả việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu đất hiếm là bằng chứng cho thấy Mỹ vẫn còn nhiều công cụ trong tay. Trong vài tuần qua, Mỹ đã giới hạn quyền tiếp cận của Trung Quốc với nhiều phần mềm, sản phẩm, hóa chất và công nghệ — bao gồm cả các thành phần then chốt để Trung Quốc phát triển chip tiên tiến và động cơ phản lực.

Chính quyền cũng viện dẫn sức mạnh của nền kinh tế Mỹ và mức lạm phát thấp để lập luận rằng ngay cả các mức thuế rất cao áp lên hàng nhập khẩu Trung Quốc cũng không gây ra tác động tiêu cực lớn.

Tuy nhiên, các tổ chức dự báo kinh tế không đồng tình. Trong báo cáo tuần này, Ngân hàng Thế giới cảnh báo rằng các biện pháp thuế quan của Mỹ sẽ tạo tiền đề cho thập kỷ tăng trưởng toàn cầu yếu nhất kể từ thập niên 1960.

Sáng thứ Tư, ông Trump tuyên bố trên mạng xã hội rằng “thỏa thuận với Trung Quốc đã xong” và mối quan hệ giữa hai nước đang “rất tuyệt vời”, dù ông thừa nhận thỏa thuận vẫn cần sự phê chuẩn cuối cùng từ chính ông và ông Tập Cận Bình.

“Đất hiếm và tất cả nam châm cần thiết sẽ được Trung Quốc cung cấp ngay”, ông viết bằng chữ in hoa toàn bộ. “Tương tự, chúng ta sẽ cung cấp cho Trung Quốc những gì đã cam kết, bao gồm cả sinh viên Trung Quốc theo học đại học tại Mỹ (mà tôi luôn ủng hộ!)”.

Trung Quốc không dễ khuất phục

Các cuộc đàm phán tại London diễn ra suốt hai ngày hai đêm và nhiều lúc rất căng thẳng, theo hai nguồn thạo tin. Có thời điểm, các cuộc trao đổi tưởng chừng sẽ đổ vỡ — phản ánh sự thiếu lòng tin giữa hai chính phủ.

Bộ trưởng Thương mại Mỹ Howard Lutnick, người tham gia đàm phán, cho biết mục tiêu cơ bản của Tổng thống với Trung Quốc là “giảm thâm hụt thương mại và tăng cường thương mại”.

“Nhưng trước tiên, chúng tôi phải dọn dẹp hết tiêu cực,” ông nói sau cuộc đàm phán. “Giờ đây, chúng tôi có thể tiến tới thương mại tích cực, có lợi cho cả Trung Quốc và Mỹ”.

Phát ngôn viên Đại sứ quán Trung Quốc tại Washington, ông Liu Pengyu, phát biểu hôm thứ Tư rằng bản chất của mối quan hệ hai nước nằm ở lợi ích chung và hợp tác. “Không ai là người chiến thắng trong chiến tranh thương mại”, ông nhấn mạnh. “Trung Quốc không tìm kiếm xung đột nhưng cũng sẽ không bị khuất phục”.

Một số nhà phân tích cho rằng chính quyền Trump đã đánh giá sai mức độ chịu đựng của Trung Quốc. Mỹ hiện có nhu cầu cấp thiết về các khoáng sản và nam châm đất hiếm mà Trung Quốc sản xuất. Việc Trung Quốc hạn chế xuất khẩu khiến các hãng sản xuất ô tô và nhiều ngành công nghiệp khác phải vận động hành lang Nhà Trắng để được nới lỏng, và cuối cùng dẫn đến nguy cơ làm cạn kiệt kho dự trữ phần cứng quân sự của Mỹ.

Đòn trả đũa và hệ lụy lâu dài

Các biện pháp mà Mỹ áp dụng đáp trả cũng sẽ gây tổn hại cho kinh tế Trung Quốc, nhưng một số nhà phân tích nhấn mạnh chúng cũng gây thiệt hại cho chính Mỹ.

Ông Philip Luck, giám đốc chương trình kinh tế tại Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS), viết rằng việc Mỹ cấm xuất khẩu ethane sang Trung Quốc đã phản tác dụng. Các tập đoàn năng lượng Mỹ buộc phải hủy hàng tỷ USD xuất khẩu theo kế hoạch, trong khi Trung Quốc đơn giản là dùng nhiên liệu thay thế, tuy đắt hơn nhưng vẫn đảm bảo không bị gián đoạn sản xuất.

“Những biện pháp kiểm soát này thậm chí không đạt nổi mức tối thiểu của một công cụ kinh tế hiệu quả”, ông Luck viết. “Chúng gây hại cho chính nhà sản xuất Mỹ nhiều hơn Trung Quốc, làm suy yếu mục tiêu thống lĩnh năng lượng của chính quyền và khiến các đồng minh nghi ngờ khả năng đáng tin cậy của Mỹ trong các thị trường hàng hóa lẽ ra phải phi chính trị”.

Bà Ilaria Mazzocco, chuyên gia cao cấp tại CSIS, cho rằng các đe dọa thuế và chính sách khác được xây dựng dựa trên giả định rằng “Trung Quốc sẽ nhanh chóng khuất phục trước áp lực”, phần vì nền kinh tế phụ thuộc xuất khẩu của họ đang có dấu hiệu yếu đi.

“Tôi nghĩ điều Trung Quốc chứng minh là họ có vị thế rất mạnh và có thể chịu đựng được rất nhiều đau đớn — thậm chí hơn cả Mỹ”, bà nhận định. Bà cũng cho rằng Trung Quốc đã thể hiện rõ khả năng sử dụng công cụ kiểm soát xuất khẩu để gây sức ép lên Mỹ theo cách trước nay chưa từng áp dụng.

Ông Jin Canrong, giáo sư tại Đại học Nhân dân Bắc Kinh, viết tuần trước rằng đất hiếm là “quân bài chủ chốt trong tay Trung Quốc”. “ Ông Trump cần hiểu rằng gây sức ép và đe dọa không phải cách phù hợp để đối thoại với Trung Quốc”, ông khẳng định.

Một số chuyên gia cũng nghi ngại về tiền lệ mà chính quyền Trump tạo ra khi sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu — vốn được coi là vấn đề an ninh quốc gia — như một công cụ thương lượng kinh tế.

Bà Wendy Cutler, Phó Chủ tịch Hiệp hội châu Á và cựu nhà đàm phán thương mại Mỹ, cho rằng Mỹ “dường như đã trả giá quá đắt” để đổi lấy việc khôi phục quyền tiếp cận đất hiếm và nam châm từ Trung Quốc.

“Những vấn đề như vậy từ lâu được loại khỏi bàn đàm phán, bởi Mỹ luôn khẳng định các biện pháp liên quan an ninh quốc gia không thể là đối tượng mặc cả”, bà nói. “Việc Mỹ đảo ngược lập trường này có thể mở ra cánh cửa mà sau này khó lòng đóng lại”.

Bà cũng cảnh báo rằng Trung Quốc trong tương lai có thể sẽ yêu cầu các nhượng bộ hai chiều về kiểm soát xuất khẩu. “Thỏa thuận tại London có thể đánh dấu một bước ngoặt lớn trong quan hệ kinh tế Mỹ – Trung”, bà kết luận.

Theo The New York Times

>> Cuộc đua hạt nhân bùng nổ: Trung Quốc âm thầm tiến vào cửa ngõ châu Âu, thay thế vai trò của Nga