Một trong những nỗ lực đáng chú ý nhất nhằm giảm phụ thuộc vào Trung Quốc đến từ Bộ Quốc phòng Mỹ, khi cơ quan này rót 4,2 triệu USD (khoảng 106 tỷ đồng) vào Rare Earth Salts – một startup chuyên tách đất hiếm từ các sản phẩm tái chế như bóng đèn huỳnh quang. Trong khi đó, Toyota cũng đầu tư mạnh vào công nghệ nhằm giảm lượng đất hiếm sử dụng trong xe điện.

Tuy nhiên, họ sẽ phải đối mặt với vô vàn khó khăn. “Không thể chế tạo một chiếc ô tô hiện đại nếu thiếu đất hiếm”, hãng tư vấn AlixPartners nhấn mạnh, đồng thời chỉ ra rằng các công ty Trung Quốc hiện chiếm lĩnh chuỗi giá trị khoáng sản chiến lược này.

Theo Cục Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), Trung Quốc kiểm soát tới 69% sản lượng khai thác đất hiếm toàn cầu vào năm 2024 và sở hữu gần một nửa trữ lượng toàn thế giới.

Một chiếc xe điện chạy pin một mô-tơ thông thường chứa khoảng 550 gram đất hiếm – gấp gần 4 lần lượng sử dụng trong xe chạy xăng, vốn chỉ cần khoảng 140 gram. Với xe hybrid, con số này cũng dao động từ 510 gram (nếu dùng pin lithium-ion) đến 4,45 kg nếu sử dụng pin nickel-metal-hydride.

Dù tỷ lệ xe điện bán ra tại Mỹ chỉ đạt 7,5% trong quý I/2025 (theo Cox Automotive), nhưng tại Trung Quốc, hơn 50% ô tô mới là xe điện hoặc xe hybrid.

Christopher Ecclestone – chuyên gia chiến lược tại Hallgarten & Company – cho rằng: “Ngay cả khi tốc độ phổ cập EV tại Mỹ chậm lại, áp lực thay thế nguồn cung từ Trung Quốc vẫn không thể xem nhẹ. Sớm muộn gì, chính những chiếc EV thế hệ đầu sẽ tạo ra khối lượng khổng lồ đất hiếm tái chế do phương Tây kiểm soát”.

Tuy vậy, tái chế không phải là giải pháp đơn giản. Đây là quá trình tiêu tốn năng lượng, mất thời gian và còn nhiều hạn chế kỹ thuật.

Bắc Kinh dùng đất hiếm làm vũ khí địa chính trị

Tháng 4/2025, Trung Quốc công bố lệnh hạn chế xuất khẩu 7 loại đất hiếm, trong đó có terbium – một nguyên tố mà mỗi chiếc EV cần khoảng 9 gram. Trước đó, Bắc Kinh cũng hạn chế xuất khẩu cerium (trung bình 50 gram/xe điện) kể từ tháng 12/2024. Các công ty trong nước muốn xuất khẩu phải xin giấy phép từ Bộ Thương mại.

Tờ Caixin đưa tin rằng 3 công ty sản xuất nam châm đất hiếm lớn nhất Trung Quốc đã được cấp phép xuất khẩu sang Bắc Mỹ và châu Âu chỉ vài ngày sau khi hai nền kinh tế lớn đạt thỏa thuận tạm thời hạ thuế quan tại Geneva.

Song điều khiến các tập đoàn phương Tây lo ngại hơn cả là: Trung Quốc gần như không có đối thủ trong ngành này.

“Hiện Trung Quốc tinh luyện hơn 90% nguồn cung toàn cầu của 4 nguyên tố đất hiếm then chốt dùng làm nam châm vĩnh cửu cho động cơ EV: neodymium, praseodymium, dysprosium và terbium”, Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA) nhận định.

Dù tái chế được xem là chiến lược dài hạn, song quá trình này vẫn còn thách thức vì tiêu tốn nhiều năng lượng và thời gian. Henry Sanderson, thành viên tại Viện Dịch vụ Hoàng gia Anh (RUSI), ước tính khoảng 70% trong tổng 200 kg khoáng sản của mỗi chiếc xe điện đều có liên hệ tới Trung Quốc.

Ngay cả khi doanh số xe điện tại Mỹ chững lại, khoáng sản đất hiếm vẫn cực kỳ quan trọng với ngành quốc phòng. Ví dụ, chiến đấu cơ F-35 sử dụng hơn 900pound (khoảng 408kg) đất hiếm, theo Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế (CSIS).

Không chỉ đất hiếm, Trung Quốc còn mở rộng kiểm soát nhiều khoáng sản quan trọng khác. Từ năm 2023, Bắc Kinh đã áp hạn chế với gallium, germanium (dùng trong sản xuất chip), và antimony – một nguyên tố quan trọng trong chế tạo đạn, pin chì-axit và cả vũ khí hạt nhân.

Đáng chú ý, Trung Quốc bất ngờ bổ sung tungsten – một kim loại siêu cứng nhưng không nằm trong nhóm đất hiếm – vào danh sách kiểm soát. Tungsten được sử dụng rộng rãi trong vũ khí, công cụ cắt gọt, chất bán dẫn và pin ô tô điện.

Theo USGS, Trung Quốc sản xuất khoảng 80% lượng tungsten toàn cầu năm 2024 và cung cấp 27% lượng tungsten nhập khẩu của Mỹ.

Michael Dornhofer, nhà sáng lập công ty tư vấn kim loại Independent Supply Business Partner, cho biết một chiếc xe điện thông thường chứa khoảng 2kg tungsten. Tuy nhiên, do tuổi thọ dài, tungsten rất khó được tái chế trong ngắn hạn.

Lewis Black, CEO của Almonty (công ty khai thác tungsten), nói rằng khi mỏ tungsten mới của họ tại Hàn Quốc đi vào hoạt động trong năm 2025, nguồn cung ngoài Trung Quốc mới đủ đáp ứng nhu cầu quốc phòng của Mỹ, châu Âu và Hàn Quốc. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo, “với các ngành công nghiệp khác như ô tô, y tế hay hàng không vũ trụ, “vẫn còn thiếu rất nhiều”.

Theo CNBC