Trung Quốc vừa đặt một cược một “canh bạc lớn” vào việc thương mại hóa năng lượng nhiệt hạch và giờ là lúc Mỹ cần có phản ứng đáp trả.

Các lãnh đạo Nhà nước và doanh nghiệp Trung Quốc đang định vị đất nước Đông Á này để dẫn đầu thế giới về đổi mới sáng tạo. Họ đang nỗ lực tái tạo hệ sinh thái ý tưởng và phát minh – yếu tố đã làm cho Mỹ trở nên đặc biệt trên trường quốc tế, chạm đến hàng tỷ cuộc sống với các công nghệ cốt lõi như ô tô và internet.

Việc này vừa phục vụ phát triển kinh tế của Trung Quốc, vừa mở rộng ảnh hưởng địa chính trị lâu dài của nước này, tương tự như những lợi thế mà hệ sinh thái đổi mới đã mang lại cho Mỹ trong thế kỷ qua. Nỗ lực của Bắc Kinh hướng đến tương lai khi họ đặt cược vào những công nghệ sẽ thống trị nền kinh tế toàn cầu trong nhiều thế hệ tới.

Điều đó có nghĩa là Trung Quốc sẽ rót vốn cho cả nghiên cứu cơ bản như khoa học sự sống, vật liệu và máy tính lượng tử, lẫn nghiên cứu ứng dụng như chất bán dẫn, xe điện, trí tuệ nhân tạo (AI), pin và nhiệt hạch, nguồn năng lượng cuối cùng mà nhân loại cần đến.

Tuần này, Trung Quốc đã tiến thêm một bước lớn trên con đường phát triển đó khi công bố khoản đầu tư mới khoảng 2,1 tỷ USD, biến China Fusion Energy Co., một công ty có trụ sở tại Thượng Hải thành phương tiện thương mại hóa nhiệt hạch do Nhà nước kiểm soát.

Công ty này kết nối chuyên gia từ các Đại học lớn, tập đoàn công nghiệp và các công ty năng lượng Nhà nước – nhiều bên trong số đó là nhà đầu tư vào công ty mới. Mục tiêu là phát triển ngành công nghiệp nhiệt hạch của Trung Quốc. Một tờ báo Trung Quốc đã dùng hình ảnh ví von: “Đội tuyển quốc gia đã ra sân”.

Cũng giống như Commonwealth Fusion Systems, phía Trung Quốc đặt mục tiêu xây dựng một thiết bị nhiệt hạch gọi là tokamak để tạo ra điện. Họ cũng sẽ sử dụng siêu dẫn nhiệt độ cao, một phương pháp giúp nhà máy điện nhỏ gọn hơn và vì thế cạnh tranh hơn.

Nhìn từ bên ngoài, thật khó để hiểu chính xác sự kết hợp giữa Chính phủ và tư nhân của Trung Quốc đang mang lại kết quả gì. Nhưng điều rõ ràng là họ được tổ chức bài bản và có nguồn lực dồi dào. Một số cơ sở nghiên cứu của họ lớn đến mức có thể nhìn thấy từ không gian.

Việc thành lập China Fusion Energy Co. là thêm một tín hiệu rõ ràng rằng Trung Quốc hiểu tầm quan trọng của nhiệt hạch và đang tiến hành một cách quyết liệt để dẫn đầu cuộc đua phát triển loại năng lượng này.

“Đây là tín hiệu rõ ràng rằng Bắc Kinh đang hợp nhất các nỗ lực nhiệt hạch vào một chiến lược công nghiệp quy mô quốc gia được điều phối toàn diện”, chuyên gia phân tích của RAND, Jimmy Goodrich, người theo dõi sát sao hoạt động khoa học và đổi mới của Trung Quốc nhận định.

Chúng ta đã từng chứng kiến điều này. Sức mạnh sản xuất, chuỗi cung ứng sâu rộng, phát triển lực lượng lao động và định hướng từ Trung ương của Trung Quốc đã giúp họ thống trị các ngành công nghiệp mới như pin mặt trời, pin sạc và xe điện. Nhiều công nghệ trong số này được phát minh tại Mỹ.

Trái lại, Chính phủ Hoa Kỳ đang tụt hậu trong lĩnh vực nhiệt hạch. Một báo cáo gần đây của Văn phòng Trách nhiệm Chính phủ (GAO) – một cơ quan phi đảng phái phát hiện rằng chỉ khoảng 1% ngân sách nhiệt hạch của Bộ Năng lượng Mỹ hỗ trợ thương mại hóa, thông qua chương trình Phát triển nhiệt hạch theo cột mốc (Milestone-Based Fusion Development Program), vốn được tài trợ rất hạn chế.

Nếu Mỹ muốn cạnh tranh với các quốc gia khác trong cuộc đua thương mại hóa nhiệt hạch, Chính phủ liên bang cần cam kết mạnh mẽ hơn rất nhiều trong việc triển khai năng lượng này.

Chúng ta biết rằng còn nhiều cách khác để Quốc hội và chính quyền của Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump hỗ trợ ngành nhiệt hạch ngoài việc tài trợ thêm cho chương trình Milestone.

Ủy ban Tư vấn Khoa học Năng lượng Nhiệt hạch của Bộ Năng lượng Mỹ đã công bố kế hoạch dài hạn năm 2020 – “Powering the Future: Fusion and Plasmas” – trong đó trình bày chi tiết các cơ sở nghiên cứu có thể giúp các công ty nhiệt hạch xây dựng và mở rộng nhà máy nhanh hơn. Nhưng chính Trung Quốc, chứ không phải Mỹ, mới đang xây những cơ sở thử nghiệm và nghiên cứu mà ngành nhiệt hạch Mỹ cần để tăng tốc triển khai.

Năng lượng là chìa khóa mở ra thịnh vượng cho con người, doanh nghiệp và quốc gia. Ai kiểm soát được năng lượng đó sẽ có ảnh hưởng vượt trội lên thế giới và tương lai của toàn nhân loại. Hiện nay, Washington đang tập trung vào “sự thống trị năng lượng của Mỹ”, phục vụ AI và tăng cường an ninh năng lượng. Nhưng rõ ràng, chính quyền của Tổng thống Donald Trump cần định hình lại chiến lược nếu không muốn đứng sau Trung Quốc trong cuộc đua về nhiệt hạch.

Theo The Hill