Các kịch bản cho cuộc đàm phán

Cuộc họp đầu tiên giữa Ngoại trưởng Nga – Mỹ hôm 18/2 về vấn đề chấm dứt xung đột ở Ukraine được cả 2 phía đánh giá là tích cực. Một cuộc gặp giữa Tổng thống Mỹ Donald Trump và người đồng cấp Nga Vladimir Putin được cho là có thể diễn ra trong tháng này. 

Tuy nhiên, việc một bên của cuộc xung đột là Ukraine không được mời tham dự cuộc đối thoại kể trên làm dấy lên nghi ngờ rằng các cuộc đàm phán này sẽ mang lại một kết quả bền vững.

Trả lời phỏng vấn qua email của phóng viên, ông Mikhail Alexseev, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học bang San Diego, Mỹ cho biết kỳ vọng của ông về kết quả cuộc đàm phán là không cao.

Bình luận của Ngoại trưởng Rubio rằng đây sẽ là “một quá trình khó khăn và gian khổ” có lẽ là tóm tắt tốt nhất, ông Alexseev nói thêm.

Trao đổi với chúng tôi, ông Charles Morrison, chuyên gia về kinh tế, chính trị và quan hệ quốc tế tại Trung tâm East – West Centre, đặt tại Hawaii, Mỹ đánh giá đây là cuộc họp thăm dò của Washington để có được cảm nhận chắc chắn hơn về những gì có thể xảy ra. 

Vì chính quyền tiền nhiệm của cựu Tổng thống Mỹ Joe Biden đã cắt đứt về cơ bản mọi quan hệ với Nga, nên nhóm của ông Trump muốn thiết lập lại cơ sở để đàm phán và thương lượng với phía Nga và tiến tới đàm phán.

Dựa trên các tuyên bố và thông báo công khai, giáo sư tại Mikhail Alexseev cho rằng việc nhóm của ông Trump đang đưa ra tín hiệu tích cực cho Moscow và tiêu cực cho Kiev là đang đi sai hướng.

Ông cho rằng phía Nga không cho thấy bất kỳ sự thay đổi nào so với lập trường ban đầu được nêu trong tối hậu thư của Tổng thống Putin vào tháng 12/2021, về cơ bản bao gồm điều kiện Ukraine không gia nhập NATO.

Trong tối hậu thư gửi NATO hồi năm 2012, ông Putin yêu cầu NATO không mở rộng liên minh về phía đông và đảm bảo sẽ không triển khai binh lính hoặc vũ khí tới những quốc gia gia nhập liên minh này sau năm 1997. Nga cũng yêu cầu hạn chế triển khai các hệ thống tên lửa tầm ngắn và tầm trung, cũng như chia sẻ thông tin nhiều hơn về các cuộc tập trận quân sự cùng một số điều khoản khác.

Vì vậy, theo ông Alexseev, dựa trên những gì đã thấy từ cuộc đối thoại Nga-Mỹ ở Saudi Arabia vừa qua, trừ khi ông Trump thay đổi hoàn toàn chiến thuật và ra hiệu sẵn sàng thực hiện các biện pháp tốn kém để kiềm chế Nga – chẳng hạn như triển khai quân đội Mỹ ở Ukraine, áp đặt lệnh phong tỏa hải quân đối với Nga, đưa Hải quân Mỹ vào Biển Đen, tịch thu tài sản của Nga ở nước ngoài, v.v. – thì sẽ không có tiến triển nào.

Trừ phi Trump và nhóm của ông nghiêm túc với Tổng thống Putin, nếu không, Nga sẽ không đưa ra nhượng bộ, ông Mikhail Alexseev nhấn mạnh.

Cho rằng Tổng thống Trump đang tìm cách trở thành một nhà trung gian chủ động, nhưng ông Morrison nhận định để chấm dứt chiến tranh càng sớm càng tốt sẽ không dễ dàng hay nhanh chóng.

Chuyên gia Morrison đưa ra hai khả năng:

Câu hỏi lớn ở đây là liệu có một nền hòa bình “lâu dài” hay bền vững hay không. Một khả năng là chỉ có thể là một lệnh ngừng bắn mà không bên nào rút lại yêu sách về biên giới của mình. Nếu vậy, chiến tranh có thể bùng nổ trở lại.

Một khả năng khác là một đường biên giới mới, nhưng những đảm bảo nào sẽ lâu dài? Ukraine và châu Âu nghĩ rằng Moscow sẽ chỉ sử dụng thời gian tạm dừng để chuẩn bị cho cuộc tấn công tiếp theo.

Vì vậy, điều đó dẫn đến câu hỏi liệu Ukraine có cần được NATO hay lực lượng gìn giữ hòa bình châu Âu bảo vệ hay không. Tất nhiên, Nga bác bỏ điều này.

Vì vậy, các cuộc đàm phán có thể mất rất nhiều thời gian. Nhưng ngay cả khi chỉ là lệnh ngừng bắn, điều đó sẽ chấm dứt giao tranh trong thời điểm hiện tại giống như chúng ta đang có ở Gaza, ông dự đoán.

Tổng thống Trump muốn trở thành nhà trung gian chủ động

Đánh giá về động cơ của Tổng thống Trump trong các cuộc đàm phán này, ông cho rằng rất có thể là sự kết hợp giữa tham vọng cá nhân của Trump – muốn thể hiện như một bậc thầy về đàm phán với mục tiêu tiềm năng là Giải Nobel Hòa bình – và dựa trên quan niệm của ông về lợi ích quốc gia của Mỹ, phần lớn dựa trên mối quan ngại lâu nay rằng Mỹ đã bị các quốc gia khác đã lợi dụng về mặt kinh tế.

Cũng có thể là ông Trump tin rằng nước Mỹ có thể đạt được nhiều lợi ích hơn từ lời hứa của Nga về việc cùng khai thác tài nguyên thiên nhiên ở Bắc Cực hay từ việc tiếp cận tài nguyên thiên nhiên của Ukraine, bao gồm cả kim loại đất hiếm, và rộng hơn là từ sự ổn định và tăng trưởng kinh tế của châu Âu – vị giáo sư trường ĐH bang San Diego nói thêm.

Tuy nhiên, ông cũng cho rằng nếu Tổng thống Trump thúc đẩy Ukraine nhượng bộ, mà không có bất kỳ nhượng bộ nào từ Nga, điều này vẫn sẽ gây bất lợi cho bất kỳ thỏa thuận nào của Trump trên trường quốc tế sau này.

Có lặp lại kịch bản Mỹ – Triều?

So sánh với thượng đỉnh Mỹ – Triều hồi 2019, mặc dù đã có những tín hiệu đáng khích lệ, nhưng kết cục, ông Trump đã rời cuộc họp mà không thỏa thuận với Chủ tịch Triều Tiên Kim Jong Un. Giáo sư Mikhail Alexseev cho rằng lịch sử không lặp lại, nhưng có thể có sự tương đồng.

Trong khi đó, ông Morrison cho rằng các cuộc đàm phán lần này khá khác so với tiến trình song phương giữa Mỹ và Triều Tiên. Tiến trình lần này có nhiều bên tham gia hơn – Ukraine và các nước NATO còn lại cũng tham gia, là nhà cung cấp và ủng hộ Kiev và đã có hành động quân sự.

Tuy nhiên, điểm giống nhau là ở chỗ ông Trump có thể khá khó đoán, chuyên gia của Trung tâm East-West nói.

Mỹ “đảo chiều” về xung đột Ukraine

Ngày 24/2, Mỹ và Nga phản đối dự thảo nghị quyết do Ukraine và châu Âu soạn thảo tại Đại hội đồng LHQ, trong đó yêu cầu Nga “rút hết quân ngay lập tức và vô điều kiện khỏi lãnh thổ Ukraine trong phạm vi biên giới được quốc tế công nhận”.

Nghị quyết lưu ý cuộc xung đột “tiếp tục gây ra những hậu quả tàn khốc và lâu dài không chỉ đối với Ukraine, mà còn đối với các khu vực khác và sự ổn định toàn cầu”. Nghị quyết kêu gọi giảm leo thang, sớm chấm dứt chiến sự và giải quyết hòa bình cuộc chiến Ukraine”.

Cùng ngày, Hội đồng Bảo an LHQ đã bỏ phiếu thông qua nghị quyết do Mỹ soạn thảo về xung đột Nga – Ukraine.

Nghị quyết bày tỏ sự tiếc thương với những tổn thất về con người trong cuộc xung đột nhưng không chỉ trích Nga cũng như không đề cập đến vấn đề toàn vẹn lãnh thổ Ukraine.

Nghị quyết được thông qua 10 phiếu ủng hộ, trong khi Pháp, Anh, Đan Mạch, Hy Lạp và Slovenia bỏ phiếu trắng.