Trong bối cảnh Nghị định thí điểm về sàn giao dịch tài sản mã hóa tập trung đã cơ bản hoàn thiện và vừa được Bộ Tài chính trình Chính phủ, thu hút sự quan tâm lớn từ cộng đồng công nghệ và tài chính, Báo Người Lao Động đã có cuộc phỏng vấn với ông Phan Đức Trung – Chủ tịch Công ty 1Matrix, Chủ tịch Hiệp hội Blockchain và Tài sản số Việt Nam – nhằm làm rõ những vấn đề được dư luận đặc biệt quan tâm hiện nay.

Mô hình sàn giao dịch tiền số tập trung

* Phóng viên: Ông đánh giá mô hình sàn giao dịch tiền số tập trung (CEX) hay phi tập trung (DEX) sẽ phù hợp hơn để thí điểm tại Việt Nam?

– Ông PHAN ĐỨC TRUNG: Trong giai đoạn hiện nay, nếu nhìn từ cả hai góc độ là yêu cầu quản lý nhà nước và thói quen của người dùng thì mô hình sàn giao dịch tập trung (CEX) là phương án phù hợp và khả thi hơn cho sự phát triển bền vững, không chỉ tại Việt Nam mà cả trên bình diện quốc tế.

CEX hiện đang chiếm hơn 99,7% tổng khối lượng giao dịch toàn cầu, tương đương khoảng 261 tỉ USD mỗi ngày. Trong khi đó, DEX, dù mang lại nhiều giá trị về bảo mật, chỉ chiếm khoảng 0,3%, tương đương 761 triệu USD.

Lý do chủ yếu vẫn là vấn đề khung pháp lý. Trong khi mô hình sàn DEX không đáp ứng tiêu chuẩn eKYC (định danh khách hàng) tối thiểu thì các sàn CEX dù mức độ tuân thủ pháp lý còn nhiều vấn đề nhưng vẫn bảo đảm các tiêu chuẩn cơ bản về eKYC. Cách làm tạo lập thị trường (MM) của CEX cũng có các quy tắc minh bạch hơn sàn DEX.

Theo dữ liệu từ VASPnet, đến nay đã có hơn 70 quốc gia, vùng lãnh thổ ban hành quy định hoặc cấp phép cho CEX, bao gồm: Mỹ, Anh, EU, Hàn Quốc, Singapore, Nhật Bản, Canada, UAE…

Trong khi đó, chưa có quốc gia nào cấp phép cho một DEX hoạt động hoàn toàn phi tập trung. Hiện chỉ có UAE cho phép DEX hoạt động nếu có pháp nhân rõ ràng và được vận hành công khai. Một số nước như Singapore, Nhật Bản có thể thu thuế, phí đối với các hoạt động giao dịch trên DEX nhưng chưa ban hành khung cấp phép cho DEX.

Ngoài ra, các sàn CEX đang vượt trội về trải nghiệm người dùng như giao diện thân thiện, dễ sử dụng, thanh khoản cao nhờ số lượng người dùng lớn, tốc độ nhanh và chính sách hỗ trợ chăm sóc khách hàng trực tiếp, nhanh chóng. Trong khi đó, các hoạt động của đội ngũ vận hành DEX là ẩn danh nên hầu như không có sự hỗ trợ đối với người dùng. Điều này đồng nghĩa nhà đầu tư trên các sàn DEX sẽ phải tự gánh chịu mọi rủi ro khi bị lừa đảo hoặc xảy ra sự cố.

Tiếp thu những kinh nghiệm quốc tế 

* Theo ông, Việt Nam nên học hỏi những yếu tố nào từ các mô hình sàn giao dịch tiền số thành công trên thế giới để xây dựng một hệ sinh thái giao dịch an toàn và hiệu quả?

– Trong quá trình nghiên cứu, Hiệp hội Blockchain và Tài sản mã hóa Việt Nam đã phân tích nhiều mô hình sàn giao dịch tài sản mã hóa tại các quốc gia và khu vực khác nhau trên thế giới. Tuy nhiên, không tồn tại một mô hình quản lý nào được xem là hoàn hảo hay tối ưu tuyệt đối. Mỗi quốc gia đều xây dựng chiến lược riêng, tùy thuộc vào nhu cầu quản lý cũng như bối cảnh kinh tế – chính trị cụ thể. 

Dù vậy, các mô hình quản lý được đánh giá là hiệu quả trên thế giới đều có điểm chung ở 4 yếu tố cốt lõi: cơ chế cấp phép minh bạch, quy định chặt chẽ về định danh khách hàng (KYC), tuân thủ các chuẩn mực toàn cầu về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố (AML/CFT), cùng với chính sách thuế rõ ràng và cơ chế bảo vệ người dùng hiệu quả.

Việt Nam hoàn toàn có khả năng tiếp thu những kinh nghiệm quốc tế này, song điều quan trọng hơn là cần xây dựng một giải pháp mang tính thực tiễn, phù hợp với điều kiện trong nước. Hiện tại, dự thảo Nghị định thí điểm về sàn giao dịch tài sản mã hóa tập trung đã cơ bản hoàn thiện. 

Bộ Tài chính dự kiến sẽ trình văn bản này lên Chính phủ trong tháng 8 này. Đây được xem là một bước đi mang tính chiến lược, đặt nền móng cho sự phát triển của thị trường tài sản số tại Việt Nam, đồng thời mở ra cơ hội tăng trưởng mạnh mẽ trong thời gian tới.

Nhiều tiêu chuẩn quốc tế đã được nghiên cứu và chọn lọc kỹ lưỡng để tích hợp vào khung pháp lý mới, từ những mô hình tiên tiến như của Hồng Kông (Trung Quốc), Thái Lan hay Singapore. Do đó, thay vì tranh luận nên học hỏi quốc gia nào, điều quan trọng hơn lúc này là cách Việt Nam hiện thực hóa những nguyên tắc đó theo cách phù hợp nhất với bối cảnh trong nước.

Nhìn rộng ra thế giới, các sàn giao dịch tài sản mã hóa thành công nhất hiện nay vẫn là những cái tên quen thuộc như Coinbase, Kraken hay Gemini. Ở châu Á, những nền tảng như Hashkey hay KuCoin cũng cho thấy sự linh hoạt và chiến lược tiếp cận thị trường đầy uyển chuyển, phù hợp với xu hướng chuyển động nhanh của lĩnh vực tài sản số toàn cầu.

* Ông đánh giá thế nào về năng lực tài chính và công nghệ của các tập đoàn lớn tại Việt Nam trong việc triển khai sàn giao dịch tài sản mã hóa?

– Việt Nam đang đứng trước cơ hội lớn để phát triển các sàn giao dịch tài sản số đạt chuẩn quốc tế. Lợi thế đến từ sự tham gia nghiêm túc của các tập đoàn công nghệ, tài chính lớn như Techcombank, Vingroup, Viettel hay FPT. Những doanh nghiệp này đã chứng minh được năng lực triển khai các dự án công nghệ phức tạp, sở hữu hạ tầng số hiện đại, hệ sinh thái mạnh và đội ngũ kỹ sư giàu kinh nghiệm trong các lĩnh vực như fintech, ngân hàng số, ví điện tử… Đây là nền tảng quan trọng để xây dựng một sàn giao dịch tài sản số vững chắc.

Tuy nhiên, khác với các sản phẩm tài chính truyền thống, blockchain và tài sản số có tốc độ thay đổi nhanh, đòi hỏi kiến thức chuyên sâu không chỉ về công nghệ mà còn về pháp lý và quản trị rủi ro trong môi trường phi tập trung. Kinh nghiệm từ ngân hàng hay fintech thuần túy không đủ. Các tập đoàn nếu muốn tham gia bài bản, cần xây dựng đội ngũ chuyên biệt gồm kỹ sư blockchain, chuyên gia tài chính số, pháp lý công nghệ và an ninh mạng.