Trung Quốc là quốc gia tiết kiệm, song chính phủ đang muốn người dân chi tiêu nhiều hơn, vay nợ nhiều hơn. Tất cả chỉ để cứu nền kinh tế khỏi cuộc suy thoái kéo dài 4 năm ròng rã.

Vào tháng 3, cơ quan quản lý tài chính quốc gia thúc giục các ngân hàng mở rộng cho vay tiêu dùng và cung cấp các điều khoản trả nợ linh hoạt. Tháng trước, các nhà hoạch định chính sách cũng hứa sẽ cung cấp các dịch vụ tài chính sáng tạo để thúc đẩy tiêu dùng.

Tuy nhiên, người tiêu dùng Trung Quốc vẫn còn e ngại. Nhiều trường hợp đã vỡ nợ.

Từ năm 2021 đến năm 2024, tổng tiền tiết kiệm hộ gia đình Trung Quốc đã tăng 50%, phần vì người dân lo sợ giá nhà đất giảm mạnh nên gửi tiền vào ngân hàng. Trong cùng kỳ, số lượng các khoản vay nợ xấu đã tăng gần gấp đôi.

Đối với Bắc Kinh, việc mở rộng khả năng tiếp cận tín dụng có vẻ là một cách nhanh chóng để kích thích nền kinh tế. Tuy nhiên, việc thúc đẩy người tiêu dùng vay mượn lại có nguy cơ làm trầm trọng thêm cuộc khủng hoảng nợ cá nhân. Nhiều người vay, đặc biệt là người trẻ, đang mắc kẹt trong vòng xoáy nợ nần do kiến thức tài chính kém, tỷ lệ thất nghiệp cao và mức lương trì trệ.

Những người mắc kẹt trong vòng luẩn quẩn này rất đa dạng: công nhân nhà máy, chuyên gia trẻ và người làm việc theo hợp đồng. Họ là những người gần như không đủ sống, luôn lo lắng cảnh một ngày bị đòi tiền.

Một nhân viên công nghệ 27 tuổi tên Xia ở Thượng Hải, cho biết anh thường vay tiền từ một ứng dụng tài chính tiêu dùng trực tuyến để trả nợ cho một ứng dụng khác. Nỗi lo lắng lớn vô cùng.

“Tôi cảm thấy như bị mắc kẹt trong một vòng lặp vô tận”, anh nói.

Nền kinh tế Trung Quốc đang có sự phân hóa ngày càng lớn. Những người khá giả đang tiết kiệm nhiều hơn, trong khi người nghèo hầu như không còn lựa chọn nào khác ngoài việc vay nợ.

Một cuộc khảo sát hàng quý gần đây của Ngân hàng Trung ương Trung Quốc với 20.000 người tham gia tại 50 thành phố cho thấy người tiêu dùng ngày càng bi quan. Nhận thức của họ về an ninh việc làm đã giảm xuống mức thấp kỷ lục. Độ sẵn sàng chi tiêu cũng giảm chưa từng thấy kể từ đỉnh điểm đại dịch Covid-19.

Theo Gavekal Dragnomics, một công ty tư vấn nghiên cứu, năm ngoái, ước tính có khoảng 25 đến 34 triệu người vỡ nợ, gấp đôi con số năm 2019. Nếu tính cả các khoản vay quá hạn nhưng chưa đến hạn, số lượng người vay rủi ro sẽ tăng lên từ 61 đến 83 triệu người. Con số này tương đương với khoảng 5-7% tổng dân số từ 15 tuổi trở lên.

Giống như ở Mỹ, tình trạng vỡ nợ làm xấu hồ sơ tín dụng ở Trung Quốc, khiến người dân không thể vay mượn trong tương lai và hạn chế đáng kể khả năng thăng tiến. Hậu quả có thể trở nên trầm trọng hơn vì Trung Quốc thiếu một hệ thống chính thức cho phép cá nhân xóa nợ.

Quay trở lại câu chuyện của anh Xia.

Anh bắt đầu vay những khoản tiền nhỏ thông qua dịch vụ thanh toán Huabei của Alipay trong thời gian học đại học để trang trải các chi phí cơ bản. Sau khi tốt nghiệp năm 2019, nợ tăng vọt lên đến hơn 7.000 USD. Mọi thứ tăm tối hơn khi Xia còn thất nghiệp.

Các nền tảng internet lớn nhất Trung Quốc, với lượng người dùng khổng lồ, đều có cổng thông tin cho vay. Họ hợp tác với các ngân hàng nhà nước – nơi đang rất muốn cho người tiêu dùng vay vốn sau khi cuộc khủng hoảng nhà đất ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh. Lãi suất vay trực tuyến thường cao hơn thẻ tín dụng và thanh toán trực tuyến phổ biến hơn nhiều so với thẻ tín dụng ở Trung Quốc.

Các ưu đãi vay tiền xuất hiện khắp nơi trên internet. Khi đặt đồ ăn mang về trên ứng dụng giao hàng, người dùng sẽ được hỏi liệu có muốn vay tiền để thanh toán cho bữa ăn hay không. Xia nói tiền sẽ được giải ngân ngay lập tức sau khi anh cung cấp thông tin cơ bản về danh tính và việc làm.

Xia không biết nhiều về cách thức hoạt động của lãi suất hoặc điểm tín dụng. Anh cho biết mình luôn phải sống trong lo âu, trầm cảm hoặc mất ngủ.

Một người đàn ông họ Shao, gánh trên vai khoản nợ 220.000 USD sau nhiều lần kinh doanh thất bại và thất nghiệp kéo dài, tâm sự với phóng viên The NY Times rằng anh đã từng nghĩ đến việc nhảy lầu tự tử. Anh và vợ, cả hai đều ngoài 30, gần như không có thu nhập trong hai năm qua và không tìm được việc làm. Các chủ nợ liên tục gọi điện nhắc nhở.

“Những cuộc gọi này được thiết kế để đe dọa và xúc phạm”, anh nói. “Họ muốn gây áp lực buộc bạn phải tìm cách trả nợ, dù là vay mượn thêm hay vay mượn từ bạn bè và gia đình”.

Anh đã chuẩn bị tinh thần bằng cách đọc về kinh nghiệm của những người giống mình trên các diễn đàn trực tuyến và nói chuyện với bạn bè làm việc tại các công ty đòi nợ. Tuy nhiên, áp lực vẫn không thể chịu đựng nổi.

Shao vẫn chưa trải qua điều mà nhiều người coi là tồi tệ nhất: bị bêu riếu trước người quen, bạn bè. Các chủ nợ sẽ bắt đầu gọi điện cho gia đình và người thân từ danh bạ điện thoại của người vay để gia tăng áp lực.

Được biết, để giải cứu cuộc suy thoái kéo dài nhiều năm ròng rã, chính phủ Trung Quốc đã thực hiện một trong những chiến dịch kích thích tiêu dùng lớn nhất từ trước tới nay, với tâm điểm là các khoản trợ cấp giúp người dân đổi thiết bị cũ lấy thiết bị mới. Từ máy giặt, tủ lạnh, điều hòa, cho đến ô tô điện và cả iPhone, tất cả đều nằm trong danh mục được trợ giá.

Theo The New York Times, tổng quy mô của gói hỗ trợ này đã lên tới hơn 42 tỷ USD – một con số khổng lồ trong bối cảnh kinh tế Trung Quốc đang bị đè nặng bởi tăng trưởng chậm, khủng hoảng bất động sản và niềm tin người tiêu dùng xuống thấp.

Tác động trước mắt của chính sách là rất rõ ràng. Doanh số bán lẻ của Trung Quốc trong tháng 5/2025 đã tăng 6,4% so với cùng kỳ năm trước – mức tăng mạnh nhất trong nhiều tháng. Các cửa hàng điện máy, trung tâm thương mại và đại lý xe điện chứng kiến lượng khách tăng đột biến. Một số địa phương như Ôn Châu và Trùng Khánh thậm chí phải kéo dài thời gian áp dụng voucher đổi hàng vì người dân đổ xô đi mua sắm quá đông. Lần đầu tiên, chính phủ còn áp dụng trợ giá cho cả smartphone – một động thái được xem là “chìa khóa” để thúc đẩy tâm lý mua sắm ở giới trẻ.

Tuy nhiên, bài toán mà Trung Quốc đang đối mặt không chỉ đơn thuần là làm sao để kích cầu trong ngắn hạn, mà còn nhằm duy trì động lực tiêu dùng trong dài hạn. Bản chất các chương trình đổi hàng là “mượn tiêu dùng của tương lai để giải cứu hiện tại”. Khi người dân đã thay máy lạnh, tủ lạnh, hay điện thoại trong năm nay, họ sẽ không cần mua lại những món này trong vài năm tới. Chính phủ buộc phải chấp nhận nguy cơ hụt cầu nghiêm trọng trong tương lai gần.

Theo: The NY Times, WSJ