Tỷ lệ thất nghiệp ở Trung Quốc tăng 

Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng thống Mỹ Donald Trump từng khẳng định rằng chính sách thuế quan của ông đã khiến Trung Quốc mất 5 triệu việc làm. Trong một dòng tweet năm 2019, ông cho biết chính sách thương mại của mình đang khiến Trung Quốc “vào tình thế khó khăn”.

Các nhà kinh tế bày tỏ nghi ngờ về mức độ thiệt hại mà thuế quan của chính quyền Tổng thống Trump gây ra, song bình luận của ông cho thấy việc làm đóng vai trò trung tâm trong nền kinh tế phụ thuộc vào xuất khẩu của Trung Quốc.

Bốn tháng sau khi bước vào nhiệm kỳ thứ hai của Tổng thống Trump, Mỹ và Trung Quốc tiếp tục đàm phán về thuế quan. Thị trường lao động Trung Quốc, đặc biệt là việc làm tại các nhà máy, trở thành trọng tâm trong các cuộc thương lượng. 

Đại dịch COVID-19 cùng với đà suy thoái của thị trường bất động sản khiến nhiều người Trung Quốc mất việc, đời sống ngày càng bấp bênh. Tỷ lệ thất nghiệp trong nhóm lao động trẻ tăng lên mức hai chữ số, trong khi hàng triệu sinh viên mới tốt nghiệp vẫn tiếp tục gia nhập thị trường lao động.

Alicia Garcia-Herrero, Nhà kinh tế trưởng khu vực Châu Á – Thái Bình Dương tại ngân hàng Natixis, nhận định: “Tình hình rõ ràng đã xấu đi đáng kể”. Bà cho rằng việc bảo vệ 100 triệu việc làm trong lĩnh vực sản xuất ở Trung Quốc ngày càng trở nên quan trọng khi những ngành công nghiệp khác đang mất dần việc làm.

Trong tháng này, Mỹ và Trung Quốc đã nhất trí tạm thời giảm thuế quan cao trong nỗ lực ngăn chặn một cuộc chiến thương mại toàn diện, có nguy cơ gây tổn hại đến kinh tế hai nước.

Theo một báo cáo nghiên cứu của Natixis, nếu Mỹ giữ thuế quan ở mức hiện tại là ít nhất 30%, xuất khẩu từ Trung Quốc sang Mỹ có thể giảm một nửa, kéo theo khả năng mất tới 6 triệu việc làm trong ngành sản xuất. Nếu chiến tranh thương mại tái diễn, tỷ lệ mất việc có thể lên tới 9 triệu.

Nền kinh tế Trung Quốc hiện gặp khó khăn trong quá trình phục hồi sau đại dịch, với tốc độ tăng trưởng chậm hơn so với nhiệm kỳ đầu của ông Trump, khi tốc độ hàng năm vượt 6%. Chính phủ Trung Quốc đặt mục tiêu tăng trưởng khoảng 5% trong năm nay, nhưng nhiều nhà kinh tế cho rằng khó đạt được mức này.

Đầu năm 2018, Trung Quốc báo cáo tỷ lệ thất nghiệp ở thành thị giảm xuống mức thấp nhất trong 15 năm, và số lượng việc làm mới đạt kỷ lục. Tuy nhiên, từ đó, các chiến dịch kiểm soát và siết chặt quy định đã tác động tiêu cực đến những lĩnh vực từng tăng trưởng nhanh như công nghệ và giáo dục trực tuyến – vốn tạo ra nhiều việc làm.

Tỷ lệ thất nghiệp tăng mạnh trong những năm gần đây, đặc biệt ở nhóm thanh niên. Tháng 4, tỷ lệ thất nghiệp của nhóm từ 16 đến 24 tuổi là 15,8%, thấp hơn tháng trước, nhưng được dự báo sẽ tăng trở lại khi 12 triệu sinh viên tốt nghiệp đại học bước vào thị trường lao động trong năm nay.

Năm 2023, khi tỷ lệ thất nghiệp của thanh niên chạm mức kỷ lục 21,3%, chính phủ Trung Quốc ngừng công bố số liệu này. Một nhà kinh tế học vào thời điểm đó ước tính con số thực tế có thể gần 50%. Sau đó, chính phủ Trung Quốc đã nối lại việc công bố dữ liệu, song sử dụng phương pháp tính mới giúp hạ thấp tỷ lệ thất nghiệp.

Ngay cả những người còn giữ được việc làm cũng rơi vào tình trạng bấp bênh. Ngày càng ít công ty cung cấp việc làm toàn thời gian, thay vào đó là các công việc tạm thời trong ngành dịch vụ như giao đồ ăn và sản xuất. Những công việc này tuy linh hoạt hơn nhưng thu nhập thấp hơn, thiếu bảo đảm và phúc lợi.

Chính phủ Trung Quốc cố gắng giải quyết

Mỹ cũng đối mặt với những thách thức riêng. Nền công nghiệp Mỹ phụ thuộc vào kim loại đất hiếm và các khoáng sản quan trọng do Trung Quốc kiểm soát. Nếu nguồn cung từ Trung Quốc bị gián đoạn, lạm phát có thể tăng và hàng hóa trở nên khan hiếm.

Diane Choyleva, kinh tế trưởng tại Enodo Economics, cho rằng nếu kết cục các cuộc đàm phán phụ thuộc vào việc quốc gia nào chịu đựng được cú sốc thị trường lao động lâu hơn, Trung Quốc có thể có lợi thế vì “sức bền trong chiến tranh thương mại”. 

Bà nói thêm rằng Bắc Kinh có thể chịu đựng lâu hơn, trong khi các chính trị gia Mỹ khó phớt lờ sự phẫn nộ của người dân về tình trạng thiếu hàng hóa.

Tại Quảng Châu, trung tâm ngành may mặc của Trung Quốc, nhiều doanh nghiệp đã đóng cửa trước khi mức thuế cao bị đình chỉ, do đơn hàng từ nước ngoài giảm mạnh. Một số công ty cho biết lượng đơn hàng sụt giảm buộc họ phải cắt giảm lao động.

Jane Hu, một nhân viên văn phòng ở Thượng Hải, mất việc vào tháng trước không phải vì thuế của Mỹ mà do chính sách đáp trả của Trung Quốc – tăng thuế nhập khẩu từ Mỹ lên 125%. Công ty cũ của cô, chuyên nhập khẩu thiết bị xây dựng từ Mỹ, không thể chịu nổi chi phí tăng gấp đôi. Cùng với suy thoái trong ngành bất động sản, doanh số giảm 40% khiến công ty buộc phải sa thải nhân viên.

Hu, 33 tuổi, lo rằng trình độ của cô quá cao so với các vị trí đầu vào. Cô nói nhiều công ty không muốn tuyển phụ nữ đã kết hôn mà chưa có con vì e ngại chi phí nghỉ thai sản. Theo cô, giữa những phụ nữ cùng độ tuổi đang lan truyền câu nói: “Chúng ta vừa già vừa đắt – vì sao công ty lại chọn?”.

Cô cho biết mới chỉ được mời phỏng vấn hai lần, và để có thêm thu nhập, cô thỉnh thoảng lái xe công nghệ.

Vào cuối tháng 4, Yu Jiadong – quan chức cấp cao của Bộ Nguồn nhân lực và An sinh xã hội – cho biết chính phủ đang chuẩn bị các biện pháp để giữ ổn định việc làm, nhất là đối với các doanh nghiệp xuất khẩu. Ông nói chính phủ sẽ hỗ trợ doanh nghiệp giữ lao động và khuyến khích người thất nghiệp khởi nghiệp.

Vấn đề việc làm trở nên nhạy cảm. Một chủ nhà máy ở miền Nam Trung Quốc cho biết ông dự định sa thải nhân viên nhưng đã hoãn lại sau khi có lệnh tạm ngưng áp thuế, vì khách hàng vội vàng đặt hàng. 

Han Dongfang, người sáng lập tổ chức China Labor Bulletin – chuyên theo dõi việc đóng cửa nhà máy – cho biết luật yêu cầu chủ sử dụng lao động phải bồi thường cho nhân viên bị sa thải, với mức phổ biến là một tháng lương cho mỗi năm làm việc. Chi phí này khiến một số nhà máy chọn cách đóng cửa bất ngờ và ông chủ cũng biến mất.

Theo khảo sát hàng tháng với các công ty công nghiệp, việc làm ngoài lĩnh vực sản xuất đã giảm liên tục hơn hai năm qua. Chiến tranh thương mại khiến doanh nghiệp thận trọng hơn, gây khó khăn thêm cho sinh viên mới tốt nghiệp tìm việc.

“Thị trường việc làm hiện nay tệ hơn nhiều so với trước đây,” Laura Wang, 23 tuổi, học sau đại học ngành kế toán tại Trùng Khánh cho biết. Cô nói hơn 80% bạn học gặp khó khăn khi tìm việc.

Cô cho biết thị trường đặc biệt khắt khe với các chuyên ngành tài chính và kế toán. Số lượng việc làm và cơ hội thực tập ít đi, trong khi yêu cầu lại cao hơn. Những bất ổn từ thuế quan khiến các công ty ngại tuyển người chưa có kinh nghiệm.

“Có quá nhiều điều bất định,” cô Wang nói. “Đối với sinh viên mới ra trường như tôi, ảnh hưởng còn nghiêm trọng hơn.”

An An (Theo NYT)