Cuộc xung đột ở Ukraine kéo dài hơn 3 năm qua đã khiến châu Âu phải gánh một khoản chi phí khổng lồ: gần 122 tỷ USD tiền viện trợ trực tiếp, cộng thêm hàng tỷ USD đổ vào quân đội và ngành công nghiệp quốc phòng của lục địa này.

Tuy nhiên, cho đến nay, châu Âu vẫn từ chối động vào số tiền 229 tỷ USD tài sản của Ngân hàng Trung ương Nga bị đóng băng tại lục địa này kể từ sau khi Moscow phát động chiến dịch quân sự đặc biệt ở Ukraine đầu năm 2022.

Tuần trước, các nhà lập pháp của Pháp đã thông qua một nghị quyết không ràng buộc kêu gọi chính phủ nước này sử dụng tài sản Nga bị đóng băng để “lấy tiền viện trợ quân sự cho Ukraine và hỗ trợ công cuộc tái thiết của nước này”, cụ thể là sử dụng chính các tài sản của Nga thay vì chỉ lấy từ tiền lãi của các tài sản đó.

Cả Mỹ và Canada đều đã đưa ra cơ sở pháp lý để cho phép chính phủ tịch thu tài sản Nga bị đóng băng. Trong những ngày cuối cùng của nhiệm kỳ, chính quyền Tổng thống Joe Biden cũng đã cố gắng thuyết phục các đồng minh châu Âu tịch thu tài sản Nga bị đóng băng.

Vấn đề này đạt được bước tiến lớn vào tuần trước, khi Nghị viện châu Âu đồng ý về một nghị quyết tịch thu tài sản Nga bị đóng băng nhằm phục vụ cho “quốc phòng và tái thiết” Ukraine. Tuy nhiên, nội dung của nghị quyết này vẫn chưa được bỏ phiếu thông qua.

EU đã và đang sử dụng lãi suất từ tài sản của Nga bị đóng băng để đảm bảo cho các khoản vay hàng tỷ USD cấp cho Ukraine. Tuy nhiên, nhiều nước vẫn do dự về việc tịch thu toàn bộ số tài sản gốc.

Hôm 15/3, Thủ tướng Anh Keir Starmer thừa nhận, đây là một “vấn đề phức tạp”.

EU ngần ngại động vào tài sản Nga

Có hai vấn đề lớn khiến các quốc gia châu Âu ngần ngại tịch thu tài sản bị đóng băng của Nga: kinh tế và pháp lý.

“Chúng tôi sẽ không động vào tài sản bị đóng băng của Nga”, người phát ngôn chính phủ Pháp Sophie Primas cho biết tuần trước. Bà cảnh báo rằng làm như vậy có thể tạo ra một tiền lệ nguy hiểm, khiến các nhà đầu tư nước ngoài e ngại khi đầu tư vào châu Âu, mặc dù chính phủ Pháp cũng đang xem xét các con đường pháp lý để sử dụng số tiền này.

Theo lời giáo sư Olena Havrylchyk, nhà kinh tế tại Đại học Panthéon-Sorbonne ở Paris, Mỹ đã từng có có tiền lệ về việc tịch thu tài sản nước ngoài. Washington đã tịch thu tài sản của Đức sau Chiến tranh Thế giới II, cũng như tài sản của Afghanistan và Iraq.

Nga lo ngại tài sản của họ ở Mỹ có thể bị tịch thu, do vậy trong những năm qua Moscow đã chuyển các quỹ chính thức của họ khỏi Mỹ. Mặt khác, Nga không quá lo ngại điều tương tự có thể xảy ra ở châu Âu.

Trong những năm gần đây, các ngân hàng trung ương của châu Âu đã bày tỏ lo ngại rằng việc tịch thu tài sản nước ngoài có thể “làm tổn hại đến đồng euro trong vai trò đồng tiền dự trữ”.

Tuy nhiên, việc viện trợ liên tục cho Ukraine vẫn sẽ khiến Châu Âu phải chi nhiều tiền và lãi suất từ các tài sản đóng băng của Nga là không đủ.

Theo bà Havrylchyk, đó là một thực tế mà người nộp thuế ở châu Âu sẽ phải tiếp tục chấp nhận nếu EU bác nếu việc tịch thu tiền của Nga hoàn toàn bị loại bỏ.

Bà Havrylchyk tin rằng, một nước Nga có vũ khí hạt nhân sẽ không bao giờ đồng ý bồi thường như một phần của thỏa thuận hòa bình, vì vậy mọi hy vọng của Ukraine về việc được đền bù đều phải dựa vào các tài sản của Nga hiện nằm trong tay các nước phương Tây.

“Thế giới không được điều hành chỉ bởi các nhà kinh tế. Luật quốc tế trước hết là vì công lý, chứ không chỉ là quyền sở hữu tài sản”, bà Havrylchyk nói.

Những lo ngại về pháp lý

Về mặt pháp lý, sự do dự của châu Âu trong việc tịch thu tài sản của Nga thay vì chỉ đóng băng chúng xuất phát từ một trong những nguyên tắc chính của luật pháp quốc tế: miễn trừ tài sản của một quốc gia ở nước ngoài khỏi việc bị tịch thu.

Do đó, theo giáo sư về luật quốc tế tại Đại học Louvain ở Bỉ, Frédéric Dopagne, cơ sở pháp lý cho việc tịch thu tài sản của Nga sẽ rất quan trọng.

Ông cho rằng, việc đền bù cho thiệt hại mà Nga gây ra cho Ukraine và tăng cường khả năng phòng thủ của Ukraine trước bất cứ cuộc tấn công nào là những lý lẽ pháp lý mạnh mẽ mà châu Âu có thể sử dụng.

Khi Mỹ thông qua Đạo luật tái thiết thịnh vượng kinh tế và cơ hội cho người Ukraine năm 2024, họ đã biện minh cho việc tịch thu tài sản của Nga tại Mỹ trên cơ sở rằng chúng sẽ được sử dụng để tái thiết Ukraine.

Các nhà lập pháp của Pháp tranh cãi về nghị quyết không ràng buộc trong tuần trước đã bỏ phiếu thông qua một sửa đổi, loại bỏ các điều khoản sử dụng tài sản Nga vào quốc phòng của chính châu Âu.

Với khoảng 2/3 số tài sản bị đóng băng của Nga đang nằm ở các nước thành viên EU, cả rủi ro và lợi ích tiềm năng đối với các nước châu Âu đều lớn hơn nhiều so với Mỹ.

Ông Dopagne tại Đại học Louvain cho biết sự do dự của châu Âu một phần cũng là do chưa có tiền lệ lịch sử.

Sau Thế chiến I và II, nước Đức bại trận đã bị buộc phải trả bồi thường thông qua các hiệp ước quốc tế. Tuy nhiên, với việc ngay cả một lệnh ngừng bắn 30 ngày giữa Nga và Ukraine cũng chưa phải là điều chắc chắn, bất kỳ thỏa thuận hậu chiến nào cũng sẽ là một triển vọng xa vời.

Vậy, câu hỏi đặt ra đối với các lãnh đạo châu Âu là: Liệu có thể thực sự có một thỏa thuận bồi thường trước khi có một hiệp ước hòa bình hay không?

Không ai dắm chắc câu trả lời ra sao, nhưng ông Dopagne không loại trừ khả năng điều đó có thể xảy ra.

Không có đồng thuận tuyệt đối

Bất kỳ hành động nào của EU cũng gần như chắc chắn phải có sự đồng thuận của tất cả các quốc gia thành viên. Điều này khó có thể đạt được khi mà Hungary và Slovakia vẫn ủng hộ Nga.

Bỉ, nơi giữ phần lớn tài sản Nga bị đóng băng (theo Viện Sáng kiến Lập pháp, một tổ chức nghiên cứu của Ukraine, là khoảng 193 tỷ USD), cũng vẫn hoài nghi về ý tưởng tịch thu và sự ủng hộ từ các cường quốc kinh tế như Đức sẽ là yếu tố thiết yếu để có được sự đồng ý rộng rãi trên khắp châu Âu.

Các quan chức Mỹ thời chính quyền Tổng thống Joe Biden từng hy vọng sử dụng tài sản của Nga bị đóng băng như một đòn bẩy trong các cuộc đàm phán hòa bình, buộc Moscow phải ngồi vào bàn đàm phán.

Với quan điểm tích cực về Nga và những bước đầu tiên của chính quyền Tổng thống Donald Trump hướng tới một thỏa thuận hòa bình Nga-Ukraine sau hơn 3 năm xung đột, việc châu Âu tịch thu tài sản của Nga có lẽ sẽ cản trở nhiều hơn là thúc đẩy các cuộc đàm phán.

Do vậy, hiện tại các tài sản bị đóng băng của Moscow sẽ vẫn an toàn ngoài tầm tay của châu Âu.