Châu Phi đang từng bước giảm sự phụ thuộc vào đồng USD trong thanh toán thương mại. Các hệ thống thanh toán bằng nội tệ bắt đầu vận hành thực tế thay vì chỉ tồn tại trên lý thuyết. Nỗ lực này hứa hẹn giảm đáng kể chi phí giao dịch trong nội khối, vốn từ lâu đã bị đội lên do sự lệ thuộc vào đồng tiền dự trữ của thế giới.
Tuy nhiên, động thái này vấp phải sự phản đối từ Tổng thống Mỹ Donald Trump. Vì ông đang nỗ lực duy trì vai trò thống trị của USD trong thương mại toàn cầu
Tổng giám đốc Hệ thống Thanh toán và Quyết toán liên châu Phi (PAPSS) Mike Ogbalu khẳng định mục tiêu của châu Phi không phải là phi đô la hóa mà là giảm chi phí thương mại.
Ông cho biết các nền kinh tế châu Phi thường gặp khó khăn trong việc sử dụng đồng tiền của bên thứ ba để thực hiện thanh toán các giao dịch. Các ngân hàng thương mại trên lục địa chủ yếu dựa vào các mối quan hệ ngân hàng đại lý (correspondent banking) ở nước ngoài để xử lý giao dịch quốc tế. Điều này làm phát sinh chi phí lớn
Theo dữ liệu từ PAPSS, một giao dịch thương mại trị giá 200 triệu USD giữa hai nước châu Phi có thể bị đội chi phí lên 10% – 30% khi thông qua hệ thống ngân hàng trung gian. Nếu sử dụng hệ thống thanh toán nội địa như PAPSS, chi phí này có thể giảm xuống chỉ còn khoảng 1%
Ví dụ, các hệ thống như PAPSS cho phép doanh nghiệp tại Zambia có thể thanh toán cho đối tác tại Kenya bằng nội tệ, trong đó cả bên mua lẫn bên bán đều nhận được khoản thanh toán tương ứng bằng tiền tệ của nước mình, không cần chuyển đổi qua USD. Việc dùng các đồng tiền như naira Nigeria, cedi Ghana hay rand Nam Phi cho thương mại nội khối có thể giúp châu Phi tiết kiệm khoảng 5 tỷ USD mỗi năm
Ra mắt vào đầu năm 2022 với chỉ 10 ngân hàng thương mại, đến nay PAPSS đã hoạt động tại 15 quốc gia và kết nối với 150 ngân hàng. Cùng lúc đó, Tập đoàn Tài chính Quốc tế (IFC) đã bắt đầu cấp khoản vay bằng nội tệ cho doanh nghiệp châu Phi nhằm giảm rủi ro tỷ giá. Đại diện IFC cho biết nếu doanh nghiệp không tạo ra nguồn thu ngoại tệ thì việc vay bằng USD là gánh nặng cản trở tăng trưởng
Chiến dịch thúc đẩy thanh toán nội tệ của châu Phi hiện được thảo luận tại G20 khi Nam Phi đóng vai trò chủ tịch luân phiên. Ngân hàng Trung ương Nam Phi kêu gọi các nước trong khu vực đẩy mạnh thương mại và thanh toán bằng đồng tiền của chính mình.
Tuy nhiên, các ý tưởng giảm phụ thuộc đồng USD đều khiến Tổng thống Trump phản ứng gay gắt. Sau khi nhóm BRICS (bao gồm các nước như Trung Quốc, Nga, Ấn Độ, Brazil và các thành viên châu Phi như Nam Phi, Ai Cập, Ethiopia) đề xuất phát triển đồng tiền chung để giảm phụ thuộc vào USD, ông Trump đã đe dọa áp thuế 100% lên các quốc gia tham gia. Trên mạng xã hội Truth Social, ông tuyên bố sẽ áp đặt thuế và trừng phạt bất kỳ quốc gia nào tìm cách thay thế đồng USD trong thương mại quốc tế
Giới chuyên gia cảnh báo rằng dù mục tiêu của châu Phi là cắt giảm chi phí chứ không nhằm mục đích chính trị, nhưng trong bối cảnh hiện tại, bất kỳ nỗ lực thoát ly khỏi hệ thống tài chính xoay quanh đồng USD nào cũng dễ bị gán với động cơ phi đô la hoá.
Theo Reuters
