Trận động đất mạnh 7,7 độ xảy ra tại Myanmar ngày 28-3 đã gây ra thiệt hại trên diện rộng, ảnh hưởng đến cả thủ đô Bangkok của Thái Lan và nhiều khu vực khác. Nhiều công trình bị sập, đường sá hư hại nghiêm trọng và số người thiệt mạng đang tiếp tục tăng.

Một số tòa nhà bị hư hại do trận động đất xảy ra ở Myanmar vào chiều ngày 28-3. Ảnh: GNLM.

Động đất xảy ra như thế nào?

Theo Cơ quan Khảo sát Địa chất Mỹ (USGS), trận động đất mạnh 7,7 độ được ghi nhận tại Mandalay – Myanmar vào trưa 28-3 (giờ địa phương). Tâm chấn nằm ở độ sâu chỉ khoảng 10 km, khiến mức độ tàn phá đặc biệt nghiêm trọng.

Guardian dẫn lời giáo sư Bill McGuire, chuyên gia về địa chất tại Đại học College London, nhận định: “Khả năng cao là chất lượng xây dựng tại khu vực này không đủ để chịu được rung chấn mạnh như vậy và số thương vong chắc chắn sẽ còn tiếp tục tăng khi có thêm thông tin về thảm họa”.

Nguyên nhân gây ra động đất

Hiện tượng động đất xảy ra do sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo trên vỏ trái đất. Theo USGS, trận động đất tại Myanmar xuất phát từ hiện tượng “đứt gãy trượt ngang” giữa mảng Ấn Độ và mảng Á – Âu.

“Trận động đất xảy ra trên Đứt gãy Sagaing, ranh giới giữa mảng kiến tạo Ấn Độ ở phía Tây và mảng Á – Âu ở phía Đông. Mảng Ấn Độ đang trượt về phía Bắc dọc theo đường đứt gãy, cọ vào mảng Á – Âu” – giáo sư McGuire giải thích.

Khu vực này từng ghi nhận nhiều trận động đất lớn với cường độ tương tự. USGS cho biết, từ năm 1900 đến nay, đã có 6 trận động đất mạnh từ 7 độ trở lên xảy ra trong phạm vi 250 km quanh tâm chấn lần này.

Độ lớn mô-men của trận động đất có ý nghĩa gì?

Dù nhiều người quen thuộc với thang đo Richter, các nhà khoa học hiện nay sử dụng thang đo mô-men động đất (Moment Magnitude Scale – MMS) để xác định quy mô một trận động đất.

“Thang đo Richter đã lỗi thời và chỉ phù hợp với những trận động đất nhỏ. Nó không phản ánh chính xác mức độ khác biệt giữa các trận động đất lớn” – giáo sư McGuire giải thích.

Thang đo mô-men động đất tính toán cường độ dựa trên độ cứng của đá tại khu vực đứt gãy, diện tích đứt gãy và khoảng cách dịch chuyển. Quan trọng hơn, thang đo này mang tính lôgarit, nghĩa là khi độ lớn tăng thêm một đơn vị, mức độ rung chuyển của mặt đất sẽ tăng gấp 10 lần.

“Đây là một trận động đất lớn dù theo tiêu chuẩn nào và ảnh hưởng càng nghiêm trọng hơn vì tâm chấn rất nông – chỉ khoảng 10 km. Nếu độ sâu đến 100 km, tác động sẽ giảm đáng kể. Do đó, độ sâu cũng quan trọng không kém so với cường độ” – giáo sư McGuire nói thêm.

Trung tâm Mạng lưới Động đất Trung Quốc (CENC) đánh giá trận động đất này mạnh tới 7,9 độ richter, với rung chấn lan đến tỉnh Vân Nam ở Tây Nam Trung Quốc.

Liệu động đất có tiếp tục xảy ra?

“Đã có một dư chấn lớn, và những dư chấn khác có thể tiếp tục xảy ra trong những giờ hoặc ngày tới. Những dư chấn này có thể làm sập thêm các tòa nhà đã bị hư hại, gây thêm nguy hiểm cho lực lượng cứu hộ” – giáo sư McGuire cảnh báo.

Trận động đất này có thể dự đoán trước không?

“Chúng ta không thể dự đoán động đất, vì vậy câu trả lời là không” – McGuire khẳng định. Tuy nhiên, theo ông, khu vực này đã có dấu hiệu tiềm ẩn động đất từ lâu vì phần đứt gãy này chưa bị đứt gãy trong một thời gian dài – hiện tượng được gọi là “khoảng trống địa chấn”.

Tiến sĩ Roger Musson, chuyên gia tại Cơ quan Khảo sát Địa chất Anh, cho biết trận động đất gần nhất có cường độ tương tự tại khu vực này xảy ra vào năm 1956.

“Điều này có nghĩa là hầu hết công trình không được thiết kế để chịu được động đất, khiến thiệt hại và thương vong càng nghiêm trọng hơn khi thảm họa xảy ra” – ông Musson nhận định.

Đặc biệt, tâm chấn nằm gần TP Naypyidaw, vốn là thành phố lớn thứ hai Myanmar, và ảnh hưởng đến nhiều khu vực đông dân cư khác. Do đó, dự báo thương vong và thiệt hại sẽ rất lớn.