Thoát khỏi thế trận trừng phạt bằng 3 “thế lực ngầm”

“Gã khổng lồ” năng lượng Nga không ai khác chính là Tập đoàn Năng lượng nguyên tử quốc gia Liên bang Nga (Rosatom). 

Và “thế lực ngầm” giúp Rosatom bình yên trước bão trừng phạt của phương Tây đến từ (1) chiến lược hệ thống hóa toàn cầu; (2) gia tăng phụ thuộc công nghệ lò hạt nhân kiểu VVER; (3) thị phần uranium toàn cầu “không thể thay thế”.

Hiện, Rosatom đang khiến giới quan sát kinh ngạc khi tiếp tục mở rộng tầm ảnh hưởng trên quy mô toàn cầu trong bối cảnh khủng hoảng Ukraine kéo dài đến năm thứ tư. 

“Rosatom vẫn là một ngoại lệ đáng chú ý trong chính sách trừng phạt của phương Tây đối với ngành năng lượng Nga. Các hạn chế do các nước phương Tây áp đặt chỉ ảnh hưởng đến một số nhà quản lý và công ty hàng đầu trong số hơn 360 doanh nghiệp và tổ chức thuộc cấu trúc rộng lớn của Rosatom. Tận dụng lợi thế này, tập đoàn không chỉ tiếp tục hoạt động mạnh mẽ mà còn cố gắng mở rộng sự hiện diện của mình trên trường quốc tế” – Trung tâm phân tích năng lượng DiXi Group nhận định trong một bài phân tích đăng cuối tháng 2/2025.

Vậy, cụ thể thì Rosatom thoát khỏi thế trận trừng phạt như thế nào?

1. Tung chiến lược hệ thống hóa toàn cầu

Mục đích của chiến lược này là tăng cường sự hiện diện của “gã khổng lồ hạt nhân Nga” từ Mỹ Latin đến Đông Nam Á, đặc biệt là các nước châu Phi – thị trường giàu tiềm năng. Đây nước đi thông minh của Rosatom nhằm tái định hình và gia tăng ảnh hưởng ở những khu vực vốn là “sân chơi” của các công ty phương Tây.

Chỉ riêng năm 2023, Rosatom đã ký kết 29 thỏa thuận và biên bản ghi nhớ, tăng mạnh so với con số 21 thỏa thuận năm 2022. Vào năm 2024, hoạt động của Rosatom hầu như không hề chậm lại: 24 văn bản thỏa thuận và ghi nhớ đã được ký kết.

Đặc biệt, các thỏa thuận này không chỉ tập trung vào năng lượng hạt nhân mà còn mở rộng sang các lĩnh vực khác, tạo ra những ràng buộc lâu dài và toàn diện giữa các quốc gia này với công nghệ và chuyên môn của Nga, củng cố vai trò của Rosatom như một đối tác chiến lược không thể thay thế. 

Tương tự như Gazprom (nhà sản xuất dầu khí hàng đầu thế giới của Nga) trước đây, Rosatom hiện nổi lên như một trụ cột trong chiến lược kinh tế đối ngoại của Nga. 

2. Gia tăng phụ thuộc của các nước đối tác vào công nghệ lò phản ứng kiểu VVER

Dù chịu sức ép từ hàng loạt lệnh trừng phạt của phương Tây, Rosatom vẫn duy trì và phát triển mạnh mẽ, củng cố vị thế số 1 thế giới trong lĩnh vực xây dựng nhà máy điện hạt nhân quốc tế với 33 dự án nhà máy điện hạt nhân đang triển khai.

Sự phụ thuộc vào công nghệ hạt nhân kiểu VVER chính là mấu chốt giúp Rosatom duy trì sức ảnh hưởng tại châu Âu. VVER (lò phản ứng làm mát bằng nước, điều tiết bằng nước) thuộc họ Lò phản ứng nước áp suất (PWR), là loại lò phổ biến nhất của phương Tây hiện nay.

Atom Media cho biết, tính đến năm 2023, lò phản ứng VVER của Rosatom tự hào có 1.500 năm hoạt động tích lũy an toàn. Hơn 80 lò phản ứng VVER đã được xây dựng tại Nga và các quốc gia khác trong 50 năm qua. Trong số đó có 34 lò VVER đang hoạt động tại 11 quốc gia trên thế giới. 

Không chỉ phụ thuộc vào công nghệ lò hạt nhân an toàn của Rosatom, các nhà máy điện hạt nhân vận hành loại lò phản ứng này vẫn tiếp tục dựa vào nguồn nhiên liệu uranium làm giàu từ Nga, dù các quốc gia EU đã công bố kế hoạch tìm kiếm nguồn cung thay thế. Tuy nhiên, quá trình chuyển đổi này đòi hỏi thời gian và nguồn lực lớn.

3. Thị phần uranium toàn cầu và vị thế “không thể thay thế”

Hiệp hội Hạt nhân Thế giới (WNA) ngày 21/3/2025 cho biết, Rosatom có bốn nhà máy làm giàu uranium. Bốn cơ sở này có tổng công suất hơn 27 triệu SWU/năm. [SWU là đơn vị đo tiêu chuẩn về công việc cần thiết để tách các đồng vị của uranium (U-235 và U-238) trong quá trình làm giàu]. Từ nay đến 2030, công suất của 4 nhà máy này của Rosatom được WNA dự báo là không hề suy giảm.

Trong một nghiên cứu độc lập năm 2024 của Văn phòng Năng lượng hạt nhân (thuộc Bộ Năng lượng Mỹ), Rosatom nắm giữ khoảng 44% công suất làm giàu uranium của thế giới.

Trong khi đó, “gã khổng lồ hạt nhân Nga” cũng nắm giữ khoảng 30% thị trường uranium làm giàu cho Mỹ và EU (theo dữ liệu năm 2023) – một tài nguyên thiết yếu cho các nhà máy điện hạt nhân tại các quốc gia phương Tây.

Dù các nước phương Tây liên tục công bố lệnh cấm nhập khẩu uranium từ Nga, việc đa dạng hóa nguồn cung vẫn là bài toán phức tạp, khiến Rosatom tiếp tục duy trì vị trí chiến lược trong chuỗi cung ứng năng lượng toàn cầu.

Bản thân Bộ Năng lượng Mỹ cũng thừa nhận rằng việc chuyển đổi khỏi nhiên liệu hạt nhân có nguồn gốc từ Nga sẽ không diễn ra trong một sớm một chiều.

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu buộc con người phải chuyển dịch sang các nguồn năng lượng sạch thay thế năng lượng hóa thạch đã khiến các quốc gia trên thế giới mở rộng phát triển điện hạt nhân. Cơ quan Năng lượng Hạt nhân (NEA, thuộc OECD) đánh giá rất cao việc sử dụng hạt nhân vì mục đích hòa bình này. 

Theo đó, năng lượng hạt nhân cung cấp lượng lớn điện cơ bản gần như không phát thải carbon với chi phí biến đổi ổn định, đóng góp đáng kể vào cả khía cạnh kinh tế và môi trường của phát triển bền vững.

Bởi vậy, việc nắm giữ công nghệ lò hạt nhân và nguồn nguyên liệu đã làm giàu của Rosatom đã đưa tập đoàn này trở thành một công cụ mạnh mẽ trong chính sách ngoại giao kinh tế của Nga. Từ việc thúc đẩy các dự án chiến lược đến việc nộp thuế lớn vào ngân sách nhà nước, Rosatom tiếp tục chứng minh vai trò quan trọng trong việc định hình chiến lược địa chính trị của Điện Kremlin.