Trong lịch sử phát triển của ngành công nghệ, những cuộc đối đầu giữa các CEO đã trở thành một phần không thể thiếu. Từ Bill Gates và Steve Jobs trong cuộc đua thống trị máy tính cá nhân, đến Steve Jobs cảm thấy bị phản bội bởi Eric Schmidt khi Google tung ra Android cạnh tranh với iPhone, hay màn thách đấu lồng sắt bất thành giữa Elon Musk và Mark Zuckerberg. Những cuộc chiến này, dù lớn hay nhỏ, đều phản ánh tham vọng, tầm nhìn khác biệt và đôi khi là cả sự đố kỵ trong thế giới công nghệ đầy cạnh tranh.

Tuy nhiên, cuộc đối đầu giữa Elon Musk và Sam Altman, CEO của OpenAI, có lẽ vượt xa mọi chuẩn mực thông thường. Người đàn ông giàu nhất hành tinh đã sử dụng mọi công cụ trong tay để gây khó dễ cho Altman và OpenAI, công ty mà họ từng đồng sáng lập một thập kỷ trước. Musk không chỉ thành lập một startup AI đối thủ, mà còn khởi kiện OpenAI, cố gắng ngăn chặn công ty này chuyển đổi sang mô hình vì lợi nhuận. Đỉnh điểm là vào tháng Hai vừa qua, Musk đã huy động các đồng minh giàu có để đưa ra lời đề nghị mua lại trị giá 97 tỷ đô la Mỹ, một nỗ lực không thành công nhằm giành quyền kiểm soát tổ chức phi lợi nhuận đang quản lý ChatGPT. Đáp lại, Altman không ngần ngại chỉ trích Musk, chế giễu các sản phẩm AI của đối thủ và gọi Musk là “kẻ bắt nạt”.

Vậy, điều gì đã đẩy hai người đàn ông từng chung chí hướng đến bờ vực đối đầu như hiện tại?

Altman, 39 tuổi, và Musk, 53 tuổi, không cùng nhau trưởng thành trong giới công nghệ. Giống như nhiều doanh nhân thuộc thế hệ của mình, Altman ngưỡng mộ Musk vì những bước đi táo bạo trong lĩnh vực xe điện và tên lửa tái sử dụng. “Tôi lớn lên với Elon như một siêu anh hùng,” Altman từng chia sẻ vào tháng 12 năm ngoái. Altman đã xây dựng được mạng lưới những người ủng hộ có ảnh hưởng lớn trong thời gian điều hành vườn ươm khởi nghiệp Y Combinator. Năm 2015, ông đã giúp thành lập OpenAI với tư cách là một tổ chức phi lợi nhuận, cùng với một số cộng sự, trong đó có Musk, người từ lâu đã bày tỏ lo ngại về những rủi ro tiềm ẩn từ các hệ thống AI mạnh mẽ.

“Tôi đã có nhiều cuộc trò chuyện với Sam và với Reid [Hoffman], Peter Thiel và những người khác,” Musk nói vào năm 2015. “Và chúng tôi đã nghĩ, ‘Có cách nào để đảm bảo, hoặc tăng khả năng AI sẽ phát triển theo hướng có lợi không?’”

Tuy nhiên, chỉ một thời gian ngắn sau đó, đội ngũ OpenAI nhận ra rằng họ cần huy động hàng tỷ đô la để phát triển AI – một con số mà họ cho rằng khó có thể đạt được với mô hình phi lợi nhuận thuần túy. Đầu năm 2017, OpenAI quyết định thành lập một pháp nhân vì lợi nhuận, chịu sự giám sát của tổ chức phi lợi nhuận ban đầu.

Theo OpenAI, Musk lại có một cách tiếp cận khác. “Khi chúng tôi thảo luận về cấu trúc vì lợi nhuận để thúc đẩy sứ mệnh, Elon muốn chúng tôi sáp nhập với Tesla hoặc ông ấy muốn toàn quyền kiểm soát,” OpenAI cho biết. Cụ thể, Musk muốn “đa số cổ phần, quyền kiểm soát ban đầu hội đồng quản trị và trở thành CEO.” 

OpenAI đã không nhượng bộ Musk, và ông rời khỏi ban điều hành startup này vào đầu năm 2018. Năm sau đó, Altman chính thức trở thành CEO của OpenAI. Nói cách khác, Musk muốn làm chủ OpenAI, nhưng Altman mới là người có được vị trí đó. Musk sau đó đã kiện Altman và OpenAI, cáo buộc họ vi phạm sứ mệnh ban đầu của startup bằng cách đặt lợi nhuận lên trên lợi ích của nhân loại. Musk cũng chỉ trích thỏa thuận hợp tác giữa OpenAI và Microsoft, đối tác tài chính lớn nhất của công ty, cho rằng sự hợp tác này làm suy yếu sứ mệnh tạo ra công nghệ nguồn mở, không bị chi phối bởi các ưu tiên của doanh nghiệp.

Trên thực tế, Musk nổi tiếng với nhiều mối bất hòa trong giới công nghệ. Ngoài màn thách đấu lồng sắt với Zuckerberg, Musk cũng từng công khai chỉ trích nhà đồng sáng lập Microsoft, Bill Gates, vì đã bán khống cổ phiếu Tesla. Theo lời kể của Musk, ông cũng đã làm rạn nứt tình bạn lâu năm với nhà đồng sáng lập Google, Larry Page, sau khi “cướp” nhà nghiên cứu AI Ilya Sutskever từ Google về làm việc tại OpenAI. Musk cho biết hai người cũng tranh cãi về rủi ro AI hủy diệt nhân loại, với việc Page được cho là đã gọi Musk là “kẻ phân biệt chủng loài” vì ưu ái con người hơn các dạng sống kỹ thuật số. Đó là “giọt nước tràn ly”, Musk sau này chia sẻ.

Vậy, Musk đã nói gì cụ thể về Altman? Ông không hề kiêng nể trong những lời chỉ trích Altman, tấn công không chỉ khả năng lãnh đạo của Altman tại OpenAI mà còn cả nhân cách của ông. Musk đã gọi Altman là “kẻ nói dối” và “kẻ lừa đảo”. Musk cũng nhiều lần sử dụng biệt danh chế giễu dành cho Altman: “Scam Altman” (Altman lừa đảo).

Còn Altman đã phản ứng ra sao? Altman đã có những lúc ca ngợi Musk vì những thành tựu kinh doanh của ông, nhưng cũng không ngần ngại đáp trả những cáo buộc từ tỷ phú này. Khi được một người dùng mạng xã hội hỏi về cách cân bằng giữa hai thái độ này, Altman viết: “Cả hai đều đúng! Tôi không nghĩ ông ấy là một người tốt hoặc đối xử công bằng với chúng tôi, nhưng bạn phải tôn trọng người đàn ông này và ông ấy thúc đẩy tất cả chúng tôi phải tham vọng hơn.”

Sau lời đề nghị mua lại OpenAI trị giá 97 tỷ đô la của Musk, giọng điệu của Altman dường như trở nên gay gắt hơn. CEO OpenAI cho rằng Musk chỉ đơn giản là đang cố gắng làm chậm bước tiến của một đối thủ cạnh tranh và nói rằng ông không nghĩ Musk là “một người hạnh phúc”. Altman nói thêm: “Có lẽ cả cuộc đời ông ấy đều xuất phát từ vị thế bất an – tôi cảm thấy thương hại cho người đàn ông đó.”

Mặc dù OpenAI đã từ chối lời đề nghị không mong muốn của Musk, nhưng động thái này – cùng với các chiến thuật pháp lý của tỷ phú – đã làm tăng thêm sự bất ổn xung quanh kế hoạch chuyển đổi thành một doanh nghiệp vì lợi nhuận thông thường của startup này.

Theo luật pháp của California, nơi OpenAI đặt trụ sở chính, và Delaware, nơi công ty đăng ký, OpenAI cần phải vượt qua nhiều thủ tục pháp lý phức tạp để chuyển đổi thành một doanh nghiệp vì lợi nhuận. Công ty phải đánh giá “giá trị hợp lý” cho quyền kiểm soát của tổ chức phi lợi nhuận đối với doanh nghiệp vì lợi nhuận và bồi thường cho tổ chức phi lợi nhuận tương ứng như một phần của quá trình tái cấu trúc. Lời đề nghị của Musk có thể cần được xem xét trong tính toán này vì nó có thể ảnh hưởng đến định giá, theo các chuyên gia pháp lý.

Nếu OpenAI định giá cao hơn cho tổ chức phi lợi nhuận và tổ chức này được bồi thường bằng cổ phần lớn hơn trong doanh nghiệp vì lợi nhuận, điều đó có nghĩa là tất cả các nhà đầu tư khác sẽ có phần lợi ích còn lại nhỏ hơn để chia nhau, làm giảm tỷ lệ sở hữu của họ. Doanh nghiệp cần hoàn thành việc chuyển đổi sang mô hình vì lợi nhuận trong vòng hai năm tới, nếu không khoản vốn đầu tư gần đây của họ có thể chuyển thành nợ.

Liệu startup AI của riêng Musk có gây ra thách thức cho OpenAI? Công ty của Altman vẫn là một thế lực thống trị trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo, nhưng startup mà Musk thành lập sau khi rời OpenAI hiện là một đối thủ đáng gờm. xAI của Musk đã công khai mã nguồn sản phẩm chủ lực đầu tiên của mình, trái ngược với cách tiếp cận độc quyền của OpenAI. Những người ủng hộ mã nguồn mở cho rằng điều này thúc đẩy trách nhiệm giải trình của các nhà phát triển AI và giảm nguy cơ thị trường bị thống trị bởi một số ít công ty hùng mạnh.

xAI hiện đang thăm dò các nhà đầu tư tiềm năng cho vòng gọi vốn trị giá khoảng 10 tỷ đô la Mỹ, định giá công ty ở mức khoảng 75 tỷ đô la Mỹ, theo Bloomberg đưa tin. Vào tháng Hai, xAI đã công bố một mô hình mới có tên Grok 3, được cho là vượt trội hơn các sản phẩm của OpenAI và các công ty AI hàng đầu khác về các tiêu chuẩn toán học, khoa học và mã hóa.

Đồng thời, Musk đã gia tăng đáng kể ảnh hưởng của mình ở trên chính trường Mỹ, làm tăng thêm sự bất ổn cho Altman và OpenAI khi họ tìm kiếm các hợp đồng của chính phủ Mỹ và sự hỗ trợ cho các dự án cơ sở hạ tầng quy mô lớn. Altman cho biết ông không tin Musk sẽ sử dụng quyền lực mới của mình để chống lại các đối thủ, nhưng điều đó không có nghĩa là CEO Tesla sẵn sàng chơi đẹp.

Sau khi Altman và các giám đốc điều hành công nghệ khác công bố kế hoạch cho một dự án cơ sở hạ tầng trị giá 500 tỷ đô la Mỹ trong một sự kiện tại Nhà Trắng vào tháng Giêng, Musk nhanh chóng đặt ra nghi ngờ về nguồn vốn cho dự án này. Ông Trump dường như đã hiểu ý nghĩa thực sự đằng sau lời chỉ trích. Musk “ghét một trong số những người đó,” Trump nói. “Nhưng tôi cũng có những người mà tôi ghét.”