Kể từ khi trở lại Nhà Trắng, Tổng thống Donald Trump đã tạo được dấu ấn với nền kinh tế Mỹ và toàn cầu chỉ trong vòng vài tuần. Kế hoạch tăng thuế quan của ông với hàng hóa Canada, Mexico và Trung Quốc, cũng như tăng thuế với nhôm thép nhập khẩu, gần đây đã làm chao đảo thị trường tài chính và doanh nghiệp liên quan.

Vẫn là “Nước Mỹ trên hết”

Trái với những tuyên bố gây sốc và những chính sách làm thế giới “toát mồ hôi”, theo các cuộc khảo sát mới nhất của Fox News và CBS, ông Trump vẫn nhận được những đánh giá tích cực từ người dân Mỹ, nhờ việc giữ lời hứa trong chiến dịch tranh cử. Ngay khi chính thức nhậm chức Tổng thống thứ 47 của Mỹ, ông Trump đã ký gần 100 sắc lệnh với nhiều chính sách mới từ nhập cư, năng lượng đến kinh tế, thuế quan…, theo tôn chỉ “Nước Mỹ trước tiên”.

Một trong những quyết định đầu tiên của Tổng thống Trump là hủy bỏ các nỗ lực của chính quyền Biden nhằm cấm khai thác dầu khí tại Bắc Cực và các khu vực ven biển nước Mỹ. Trước đó, ông Biden đã ban hành lệnh cấm khai thác dầu khí ngoài khơi trên hầu hết các bờ biển Mỹ nhưng phần lớn chỉ mang tính biểu tượng và không ảnh hưởng đến các khu vực thác.

Sắc lệnh mới của ông Trump không chỉ cho phép khai thác trở lại, mà còn hủy bỏ một bản ghi nhớ năm 2023 vốn cấm tiến hành khai thác trên diện tích rộng 6,5 triệu ha ở Bắc Cực. Bằng bước đi này, ông Trump đã cho thấy rõ chiến lược năng lượng của mình, bao gồm ưu tiên sản xuất nội địa và giảm bớt phụ thuộc vào các nguồn năng lượng từ nước ngoài.

Tân Tổng thống Trump đã tuyên bố thỏa thuận thuế doanh nghiệp tối thiểu toàn cầu “không có giá trị hay hiệu lực” tại Mỹ. Tuyên bố này của “ông chủ Nhà Trắng” đồng nghĩa với việc Mỹ chính thức rút khỏi thỏa thuận mang tính lịch sử mà chính quyền tiền nhiệm đã đàm phán với gần 140 quốc gia năm 2021.

Gia tăng nguy cơ thương chiến giữa Mỹ và Trung Quốc từ các chính sách thuế quan của ông Trump. (Ảnh: istock)

Về thuế quan, ông Trump đã ký các sắc lệnh áp thuế 25% đối với tất cả các sản phẩm xuất khẩu vào thị trường Mỹ từ Canada và Mexico, và áp thêm 10% thuế nhập khẩu đối với hàng hóa từ Trung Quốc; chỉ đạo các cơ quan liên bang khởi động điều tra các hoạt động thương mại như thâm hụt thương mại, các hoạt động tiền tệ bất bình đẳng, hàng giả và quy định đặc biệt cho phép các mặt hàng có giá trị thấp xuất khẩu vào nền kinh tế lớn nhất thế giới mà không bị đánh thuế.

Theo Wall Street Journal, dù trong chiến dịch tranh cử, ông Trump tuyên bố sẽ tăng thuế quan, nhưng sắc lệnh áp thuế với hàng nhập khẩu Canada, Mexico và Trung Quốc hôm 1/2 vẫn là một cú sốc. Hai ngày sau đó, ông Trump thông báo hoãn áp thuế quan với hàng hóa Canada và Mexico 30 ngày, nhưng giữ nguyên quyết định với hàng Trung Quốc.

Sau đó, Tổng thống Trump cho biết ông sẽ đưa ra thuế quan “đối ứng”, tức áp mức thuế quan với hàng hóa các nước tương đương với mức thuế mà họ đang áp với hàng Mỹ. Tiếp đến, ông ký sắc lệnh áp thuế quan 25% với nhôm và thép nhập khẩu vào Mỹ, không có “ngoại lệ hay miễn trừ”.

Trước những động thái thuế quan dồn dập của tân Tổng thống, cả doanh nghiệp lớn và nhỏ tại Mỹ đều đang cố gắng ứng phó, nhưng một rào cản với họ là những bất định xoay quanh cuộc chiến thương mại mới này. Theo dữ liệu từ công ty FactSet, chỉ trong tuần đầu tiên của tháng 2, từ “thuế quan” xuất hiện trong biên bản cuộc họp công bố kết quả kinh doanh của 1.500 công ty niêm yết tại Mỹ, so với 32 công ty trong cả tháng 2 năm ngoái.

Một chỉ số về sự bất định trong chính sách kinh tế tại Mỹ gần đây đã trở lại các mức ghi nhận trong đại dịch Covid-19 và khủng hoảng tài chính năm 2008. Chỉ số này được đưa ra dựa trên phân tích tin tức trên báo chí do nhà kinh tế Nick Bloom của Đại học Stanford. “Sự bất định có thể cản trở đầu tư vào nghiên cứu, phát triển và hạ tầng trong dài hạn”, ông Bloom nhận định.

Kỷ nguyên mới của chủ nghĩa bảo hộ

Điều đặc biệt chú ý là Tổng thống Donald Trump đe dọa áp thuế không chỉ để điều chỉnh sự mất cân bằng thương mại với các quốc gia liên quan, mà còn nhằm mục đích buộc họ phải nhượng bộ, kể cả những nhượng bộ không liên quan đến thương mại. Canada và Mexico chính là những ví dụ điển hình cho nhận định trên.

Theo ông Dmitry Suslov, thành viên của Hội đồng Chính sách đối ngoại và quốc phòng Nga, có nhiều lý do để giải thích cho chiến lược của Tổng thống Donald Trump. Đầu tiên, Tổng thống Donald Trump vốn là người ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa trọng thương kinh tế và ông thực sự tin rằng thuế quan và các biện pháp bảo hộ khác là hữu ích và thậm chí là không thể thiếu để giải quyết các vấn đề mà Mỹ đang phải đối mặt.

Mong muốn giảm thâm hụt thương mại và đạt được thặng dư, giảm nhập khẩu và tăng xuất khẩu – đều là những nguyên lý cơ bản của chủ nghĩa trọng thương kể từ thời Thomas Mun (1571-1641), và Tổng thống Trump hoàn toàn chia sẻ những nguyên lý này. Trong bài phát biểu nhậm chức, người đứng đầu Nhà Trắng không ngần ngại tuyên bố rằng ông thần tượng William McKinley, Tổng thống thứ 25 của nước Mỹ và cũng là một nhà lãnh đạo ủng hộ mạnh mẽ chủ nghĩa bảo hộ thương mại.

Chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump đã mang lại ít nhiều lợi ích ngắn hạn cho nước Mỹ. (Ảnh: istock)

Thứ hai, Tổng thống Trump cần những chiến thắng nhanh chóng, mang tính biểu tượng. Những tuyên bố cứng rắn và chính sách thuế quan mới của ông Trump được thiết kế để cử tri Mỹ hiểu rằng, ông đang sửa chữa những sai lầm và giải quyết những vấn đề đã tích tụ trong nhiệm kỳ của người tiền nhiệm và “làm cho nước Mỹ vĩ đại trở lại”.

Những nhượng bộ từ Canada và Mexico, cùng khả năng ký kết một thỏa thuận thương mại mới với hai nước này, có thể sẽ sửa đổi đôi chút Khu vực Thương mại Tự do Bắc Mỹ và mang lại lợi thế nhất định cho Mỹ, chắc chắc là một chiến thắng của Tổng thống Donald Trump. Tương tự, thời gian tới cộng đồng quốc tế có thể cũng sẽ chứng kiến các thỏa thuận thương mại mới giữa Mỹ với Liên minh châu Âu (EU), Anh, Nhật Bản, Hàn Quốc hay các đồng minh, đối tác thương mại khác của Mỹ. Tổng thống Trump cũng muốn có một thỏa thuận thương mại mới với Trung Quốc, nhưng rõ ràng so với các đối tác khác, điều này sẽ cần nhiều thời gian hơn để thỏa hiệp.

Thứ ba, để củng cố vị thế của Mỹ trong cuộc cạnh tranh ảnh hưởng đối với các đối thủ, và trên hết là Trung Quốc. Việc đặc biệt quan tâm đến khu vực Tây Bán Cầu cho thấy chính quyền Trump sẵn sàng quay trở lại Học thuyết Monroe và củng cố vững chắc ảnh hưởng, lợi ích tại các khu vực “sân sau”. Tổng thống Trump và những đảng viên Cộng hòa có quan điểm diều hâu nắm giữ những vị trí chủ chốt trong bộ máy chính quyền (Marco Rubio, Michael Waltz) cho thấy quyết tâm trong việc thúc đẩy lợi ích của Mỹ, làm suy yếu đối thủ và giành thế thượng phong trong mọi vấn đề quan trọng.

Một minh họa rõ ràng về cam kết của chính quyền Trump đối với ảnh hưởng của Mỹ là nỗ lực duy trì đồng USD là đồng tiền thanh toán và dự trữ của thế giới. Ngay sau khi giành chiến thắng trong cuộc bầu cử vào tháng 11/2024, ông Trump đã đưa ra những cảnh báo rất gay gắt đối với Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới (BRICS), tổ chức đang thúc đẩy tiến trình phi USD hóa và ủng hộ việc hình thành một trật tự kinh tế thế giới đa cực và công bằng hơn.

Thực tế, chính sách thuế quan của Tổng thống Donald Trump đã mang lại ít nhiều lợi ích ngắn hạn cho nước Mỹ; đặc biệt là trong mối quan hệ với các đồng minh sẵn sàng nhượng bộ để duy trì mối liên kết chung với Washington, bởi theo các nước này, hợp tác với Mỹ vẫn là yếu tố quan trọng để bảo đảm các lợi ích của họ. Hay ngay cả với Trung Quốc, với những khó khăn kinh tế trong nước, chính quyền nước này cũng không quan tâm đến việc leo thang đối đầu với Mỹ, và có thể đồng ý một số loại thỏa thuận thương mại với Washington trong thời gian tới, mặc dù điều này không có nghĩa là sự cạnh tranh giữa hai bên sẽ chấm dứt.

Tuy nhiên, về lâu dài, điều này cũng có thể khiến nước Mỹ đối mặt với nhiều sóng gió. Hiện nay, sự hình thành một thế giới đa cực, các trung tâm quyền lực phi phương Tây không ngừng được củng cố và hầu hết các quốc gia trên thế giới đều theo đuổi chính sách đối ngoại độc lập, tự chủ. Đây là một quá trình lớn và không thể đảo ngược. Do đó, nếu Mỹ càng áp dụng những biện pháp cứng rắn, thậm chí là cực đoan, thì các quốc gia chiếm đa số trên thế giới sẽ càng nỗ lực giảm sự phụ thuộc vào Washington và sẵn sàng xây dựng các mối quan hệ mà không có Mỹ.

Ngay cả các đồng minh truyền thống cũng có thể bắt đầu suy nghĩ nghiêm túc hơn về mối quan hệ với Mỹ. Suy cho cùng, sự phụ thuộc của các nước này đối với Mỹ kể từ khi Thế chiến II kết thúc được giải thích là bởi những lợi ích về an ninh, công nghệ, viện trợ kinh tế,… mà các nước này có thể nhận được. Bây giờ, Tổng thống Donald Trump đang xem xét lại tất cả những khía cạnh này để bảo đảm lợi ích công bằng hơn cho nước Mỹ.