3 năm trước, châu Âu đã phải hứng chịu một trong những cuộc khủng hoảng năng lượng lớn nhất trong lịch sử hiện đại sau khi mâu thuẫn Nga – Ukraine xảy ra. Trong suốt năm 2022, việc Nga “vũ khí hoá” nguồn cung khí đốt tự nhiên đã khiến tình hình an ninh năng lượng của EU trở nên căng thẳng, khiến giá khí đốt tăng vọt. 

Do đó, Uỷ ban châu Âu (EC) đã triển khai kế hoạch REPowerEU nhằm loại bỏ dần việc nhập khẩu nhiên liệu hoá thạch của Nga, đa dạng hoá nguồn cung năng lượng và sản xuất nhiều năng lượng sạch hơn. 

Châu Âu đã tăng cường nhập khẩu LNG từ Mỹ, từ khoảng 290 triệu đến 1,4 tỷ mét khối/tháng tăng vọt lên 2,8 tỷ mét khối/tháng sau khi xung đột ở Ukraine xảy ra.

EU đã nhanh chóng cắt giảm khí đốt Nga từ 45% tổng lượng nhập khẩu xuống chỉ còn 15% hiện tại. Các quốc gia EU đã đồng ý lấp đầy kho chứa khí đốt ngầm lên 80% công suất vào ngày 1/11/2022, nhưng sau đó đã vượt qua mức trần này lên 95%.

Kể từ khi thông qua kế hoạch REPowerEU, EU đã đa dạng hoá nguồn cung và giảm mạnh việc nhập khẩu nhiên liệu hoá thạch của Nga. Các lệnh trừng phạt của EU đã ảnh hưởng đến hoạt động nhập khẩu dầu thô và các sản phẩm dầu tinh chế, than đá của Nga qua đường biển. Lượng khí đốt nhập khẩu từ Nga cũng giảm mạnh, giúp EU có thể loại bỏ hoàn toàn năng lượng Nga trong những năm tới. 

Điều đáng chú ý là nhiên liệu hoá thạch, bao gồm cả khí đốt tự nhiên, đang dần mất đi vị thế trong năng lượng của châu Âu. Năng lượng tái tạo vẫn là nguồn năng lượng chính của châu Âu. Năm ngoái, năng lượng tái tạo đóng góp 48% sản lượng điện của EU, sau đó là hạt nhan với 24% và nhiên liệu hoá thạch là 28% – mức thấp kỷ lục. 

2024 là năm đánh dấu ngành điện của EU ghi nhận mức phát thải thấp nhất, giảm 13% so với năm 2023. Trong khi hạt nhân vẫn là nguồn điện hàng đầu của của châu lục này, thì năng lượng gió lại “dẫn trước” khí đốt tự nhiên. Sản lượng điện mặt trời cũng cao hơn than đá.

Xu hướng này đã có từ trước năm 2022, kể từ khi EU ban hành Thoả thuận Xanh vào năm 2019. Năng lượng gió và năng lượng mặt trời đã vượt qua than và khí đốt tự nhiên. Quá trình chuyển đổi xanh của EU càng được thúc đẩy mạnh mẽ trong 3 năm diễn ra mâu thuẫn Nga – Ukraine.

Không như nhiên liệu hoá thạch, các hệ thống năng lượng tái tạo phần lớn không có khả năng đáp ứng nhu cầu tăng đột biến hoặc các cuộc khủng hoảng năng lượng không thể lường trước. Những cuộc khủng hoảng như vậy thường diễn ra trong thời gian ngắn và tạm thời, chủ yếu là do gián đoạn nguồn cung trong ngắn hạn chứ không phải do thiếu khả năng tiếp cận nguồn cung bên ngoài trong thời gian dài.

Đây chính là lý do khiến một số nhà lãnh đạo EU kêu gọi đưa khí đốt Nga trở lại thị trường châu Âu. Theo đó, họ sẽ thúc giục chính quyền EU và Ukraine tăng cường đám phán về khả năng nối lại hoạt động vận chuyển khí đốt của Nga qua Ukraine. 

Thủ tướng Slovakia, Robert Fico, đã tiết lộ rằng ông không loại trừ khả năng tuyến đường ống trung chuyển khí đốt của Nga qua Ukraine sẽ được tái khỏi động. Fico gần đây cũng thúc giục Tổng thống Ukraine Volodymir Zelenskiy về việc “mở van” đường ống này do giá năng lượng ở toàn bộ EU tăng cao.

Các nhà lãnh đạo EU đã họp vào tuần trước để thảo luận về Ukraine và vấn đề quốc phòng ở châu Âu. Tại sự kiện này, người đứng đầu chính sách đối ngoại của EU, Kaja Kallas, cho biết châu Âu cần tham gia vào các cuộc đàm phán hòa bình về Ukraine. 

Năm ngoái, Moscow cho biết họ sẵn sàng ký một thỏa thuận khí đốt khác với Ukraine. Vào tháng 11, Nga cho biết họ sẵn sàng tiếp tục cung cấp khí đốt cho châu Âu thông qua Ukraine nếu Kyiv và các nước châu Âu liên quan có thể đạt được thỏa thuận.

Ukraine sẽ mất tới 1 tỷ USD mỗi năm từ do không còn nhận được phí trung chuyển từ Nga – khoản phí mà họ kỳ vọng sẽ bù đắp bằng cách tăng gấp 4 lần giá khí đốt trong nước. Trong khi đó, Gazprom sẽ mất gần 5 tỷ USD doanh thu bán khí đốt. Khí đốt của Ukraine chiếm 5% tổng lượng khí đốt nhập khẩu của EU.

Tuần trước, giá khí đốt tự nhiên tương lai của châu Âu đã phục hồi lên 41,5 euro/MWh, đảo ngược hai ngày giảm giá, do dự báo nhiệt độ sẽ giảm sâu hơn bình thường. Nhu cầu sưởi ấm tăng có khả năng sẽ càng khiến kho dự trữ cạn nhanh. Kho dự trữ khí đốt của EU hiện chỉ còn 36,8%, giảm nhanh hơn dự kiến vào mùa đông năm nay do thời tiết lạnh hơn và sản lượng điện gió giảm.

Tham khảo Oilprice