Năm 2021, giữa cái nắng cháy da ở Ninh Bình, Đậu Văn Nam – kỹ sư cơ khí từng làm việc lương cao ở Nhật – đứng giữa cánh đồng dứa bạt ngàn. Anh lặng nhìn từng bó lá bị đốt, khói cay xè mắt. Nam cúi xuống, cẩn trọng nhặt từng chiếc lá và tự tay tước ra những sợi xơ xanh như ngọc, thơm lừng. “Đây là vàng xanh”, anh nghĩ, dù chẳng ai tin điều đó, ngoài chính anh.
Khi rời Nhật, Nam mang về Việt Nam không chỉ là tiền tiết kiệm, mà còn là một nỗi bức bối của người trẻ từng sống trong “ngõ nhỏ – phố nhỏ – tâm hồn nhỏ”. Anh muốn bắt đầu lại từ điều giản dị nhất: chiếc lá.
BỎ PHỐ NHẬT, VỀ QUÊ CÀO LÁ TÌM VÀNG XANH
Khởi đầu với giấc mộng làm giàu từ lá dứa, bây giờ startup của anh đã đi đến đâu trong hành trình “cào lá tìm vàng xanh”?
Đậu Văn Nam: (Cười) Hiện tại, Ecofa – công ty tôi sáng lập – mỗi tháng bán ra khoảng 30 tấn xơ bông hóa. Nếu phối trộn với các loại sợi khác, sản lượng này đủ cung ứng cho một nhà máy kéo sợi 100 công nhân hoạt động hết công suất trong một tháng.
Với giá bán xơ bông là 260.000 đồng/kg, 30 tấn xơ mang về khoảng 7 tỷ đồng. Nhưng đó là doanh thu trước chi phí – một con số rất khiêm tốn.
Việt Nam có khoảng 50.000 ha dứa, mỗi năm tạo ra hơn 2 triệu tấn lá. Với tỷ lệ thu xơ khoảng 2%, có thể khai thác gần 40.000 tấn xơ dứa. Nhưng trên những cánh đồng mênh mông, lá dứa hầu như bị đốt bỏ. Bởi vì muốn kiếm tiền từ thứ bị gọi là phế phẩm – không hề dễ! (cười).
Cụ thể, hành trình kiếm tiền từ lá dứa của anh khó ở đâu?
Đậu Văn Nam: Trong ngành thời trang, phần “màu mỡ” là thiết kế, sản xuất, thương hiệu. Tôi từng rất “đau” khi một chị bạn làm ở hãng KEA (Thụy Điển) kể rằng những đơn hàng vài trăm triệu Euro đều rơi vào tay Trung Quốc, Ấn Độ. Việt Nam đôi khi chỉ được “quẳng cho một khúc xương” – những đơn hàng nhỏ lẻ làm khăn, tổng doanh thu hàng năm chỉ vỏn vẹn có 2 triệu Euro, quá ít nếu đem ra so sánh.
Thêm vào đó, hầu hết nguyên phụ liệu của ngành dệt may đều phải nhập khẩu. Tôi chọn lối ngược lại – làm nguyên liệu xanh ngay tại bản địa. Tôi muốn chứng minh cho thế giới biết rằng: Chúng tôi hoàn toàn có thể tạo ra một loại vải “di sản” có nguồn gốc 100% tự nhiên từ phụ phẩm nông nghiệp với niềm tự hào Việt Nam. “100% Agriculture Waste with Vietnam Pride”.
“NẾU TRUNG QUỐC CÓ THỂ LÀM, CHÚNG TÔI SẼ KHÔNG ĐỦ SỨC CẠNH TRANH…”
Vậy theo anh, Việt Nam có “cửa” nào để cạnh tranh nếu Trung Quốc cũng muốn sản xuất loại vải này?
Đậu Văn Nam: Trung Quốc không làm vì gần như không có vùng nguyên liệu. Khí hậu chủ yếu ôn đới của họ không thích hợp. Lá dứa có sinh khối lớn và phải chiết xuất xơ ở trạng thái tươi nên không thể vận chuyển xuyên biên giới. Đây là một trong những lý do khiến chúng tôi chọn sợi dứa. Vì nếu họ có thể làm, chúng tôi chắc chắn không đủ sức cạnh tranh cả về giá lẫn công nghệ.
Tôi biết, người dùng hiện nay có vô số lựa chọn sợi tự nhiên. Trong khi đó, vải sợi dứa lại chưa mềm như cotton hay tre, mà giá lại cao. Các anh định cạnh tranh bằng gì?
Đậu Văn Nam: Đúng là sợi dứa ban đầu thô và cứng, chưa thể so với cotton hay bamboo về độ mềm mại. Nhưng chúng tôi có 3 ưu thế lớn:
– Thứ nhất, không dùng hóa chất trong toàn bộ quy trình sản xuất.
– Thứ hai, giữ nguyên được các tính chất tự nhiên của xơ dứa.
– Quan trọng nhất, chúng tôi đã bông hóa sợi dứa về trạng thái tiệm cận với cotton về chiều dài, độ mảnh và tính mềm mại để có thể phối trộn xơ dứa với tất các loại xơ đang có trên thị trường. Đây là một đột phá công nghệ. Ecofa hiện là một trong số rất ít đơn vị trên thế giới làm được điều này ở quy mô công nghiệp.
Chúng tôi định vị sợi dứa ở phân khúc cao cấp, nhưng đồng thời cũng nỗ lực giảm giá – đưa sợi dứa về mức ngang với lanh (linen) – vốn đang là xu hướng mạnh mẽ trong ngành sợi tự nhiên.
“NHÌN MẪU SỢI CỦA TÔI BỊ NÉM VÀO THÙNG RÁC… CẢM GIÁC RẤT KHÓ DIỄN TẢ”
Ngoài những điều anh nói, một yếu tố khác rất quan trọng trong vấn đề cạnh tranh, đó là công nghệ lõi. Ecofa đã làm chủ công nghệ đến mức nào?
Đậu Văn Nam: Với thiết bị sản xuất xơ thô, chúng tôi tự thiết kế, chế tạo tại việt nam. Dây chuyền bông hoá xơ dứa, chúng tôi cải tiến từ những chiếc máy cũ mua lại từ Thái Lan, Ấn Độ – để phù hợp với chất liệu lá dứa đặc thù tại Việt Nam. Điều đó có nghĩa, chúng tôi làm chủ công nghệ đến mức có thể tự sản xuất máy móc.
Quá trình chế tạo máy móc đã diễn ra thế nào?
Đậu Văn Nam: Mất hơn hai năm với rất nhiều lần thất bại.
Lúc đầu, tôi cùng thầy giáo của mình ở ĐH Bách khoa chế tạo được một chiếc máy bán tự động. Nhưng sản lượng thấp, rất ồn và không an toàn. Sau 2 năm miệt mài thử – sai – thất bại và phải trả phí hơn 2 tỷ đồng, chúng tôi mới hoàn thiện được máy tách xơ dứa tự động. Cảm giác khi ấy rất đặc biệt – vì tôi biết đây không còn là thử nghiệm, mà có thể phát triển quy mô lớn.
Khi ấy, anh xoay xở vốn ra sao?
Đậu Văn Nam: 2 năm đầu, hầu như không có khách hàng nào. Toàn bộ nguồn vốn là tiền tiết kiệm của tôi từ khi còn ở Nhật.
Đến cuối năm 2022, tôi gần như cạn vốn. Tôi phải vay bạn bè ở Nhật, mượn anh em, và thậm chí cắm sổ đỏ của cả bên nội lẫn bên ngoại . Tôi đã dùng mọi cách để có thể tiếp tục. Vì tôi biết đây là dự án lớn, cần rất nhiều tiền, thời gian, công sức và sự kiên trì.
Khi nào các anh có sản phẩm bông hóa để kéo sợi. Việc bán hàng diễn ra thế nào?
Đậu Văn Nam: Gần cuối năm 2022, chúng tôi bắt đầu nghiên cứu công nghệ bông hóa, và đến đầu 2023 mới có sản phẩm đầu tiên. Từ chỗ chật vật tìm khách, giờ Ecofa có 6 đối tác chính – gồm ba công ty trong nước và ba đối tác quốc tế – đều là những doanh nghiệp lớn. Họ thường dành nhiều thời gian tự tìm hiểu về chúng tôi qua mạng và chủ động liên hệ.
Tôi nhận ra, khi có sản phẩm đủ tốt, bán hàng không phải là vấn đề.
Nghe có vẻ hành trình bán hàng khá suôn sẻ?
Đậu Văn Nam: (Cười) Không đâu. Tôi vẫn nhớ như in kỷ niệm “mẫu xơ nằm trong thùng rác”.
Một lần, tôi bắt xe từ Nghệ An ra Phú Thọ để giới thiệu sản phẩm cho một công ty. Buổi làm việc diễn ra khá tốt. Người phụ trách rất quan tâm… Nhưng khi chào ra về, đi ngang qua cửa sổ văn phòng của anh ấy, tôi nhìn thấy mẫu xơ mình mang theo bị vứt trong thùng rác.
Cảm giác lúc đó thật khó diễn tả. Tôi không hiểu tại sao người ta lại bàn về hợp tác trong khi thực ra họ chẳng quan tâm.
Về sau, tôi nghiệm ra: Đưa một vật liệu mới vào chuỗi cung ứng dệt may là cực kỳ khó. Với các công ty Nhà nước hoặc các nhà máy sợi truyền thống, việc chuyển sang vật liệu xanh không dễ dàng. Họ cần thời gian, sự an toàn, thậm chí không mấy hứng thú với cái mới. Có lẽ, anh ấy chỉ tỏ ra quan tâm vì tò mò và có thể là muốn động viên tôi đi tiếp cuộc hành trình.
Thất bại, từ chối, cả sự im lặng lạnh lùng – Đậu Văn Nam đã đối mặt đủ cả. Nhưng điều gì khiến anh không từ bỏ?
Đậu Văn Nam: Tôi đi tiếp vì lời hứa với bà con – và vì không thể bỏ cuộc giữa đường, sau từng ấy công sức đã bỏ ra. Cũng có lúc tôi muốn bỏ cuộc. Nhưng rồi tôi lại nghĩ: Dừng lại lúc này là quá ích kỷ – và là tội lỗi với bà con nông dân. Bởi vì họ đã rất mong chờ dự án này. Và bởi vì cơ hội vẫn còn, chắc chắn sẽ thành công. Chỉ là con đường này không dành cho người bỏ cuộc sớm.
Giờ đây, khi đã có thành công bước đầu, công việc chắc đang rất thuận lợi?
Đậu Văn Nam: Chúng tôi tận dụng phần lá thừa sau tách xơ để ủ men làm thức ăn chăn nuôi, làm chất đốt, giá thể trồng nấm, thậm chí giấy ăn một lần. Chúng tôi cũng đang nghiên cứu làm da sinh học, tấm đệm từ sợi dứa, nhưng hiện tại chưa thương mại hóa.
Có thành công rồi, nhưng phía trước vẫn còn nhiều thử thách!
HỢP TÁC VỚI BẢO LÂN TEXTILE: “ANH ƠI EM CÓ CÁI BÔNG NÀY RỒI”
Nhưng không phải Đậu Văn Nam đi một mình trên hành trình này… ?
Đậu Văn Nam: Tôi kết nối với anh Bảo của Bảo Lân Textile từ khi còn ở Nhật. Sau khi về Việt Nam và tự thử nghiệm với xơ dứa thô, tôi liên hệ lại. Anh ấy nói: Nếu tôi làm được loại xơ bông giống cotton, thì sẽ rất khả thi.
Thế là chúng tôi bắt đầu giai đoạn nghiên cứu bông hóa, dù chưa có máy móc. Tôi và các cộng sự dùng tay cắt xơ dứa, giã bằng cối, xé từng sợi như làm ruốc để tạo ra những túm bông đầu tiên. Tôi còn nhớ khi mang bông đi test các chỉ số ở Viện dệt chỗ 478 Minh Khai (Hà Nội), họ yêu cầu tối thiểu 500 gram xơ bông. Tôi và đồng nghiệp xe bằng tay mãi không đủ nên khi từ Nghệ An ra Hà Nội, tôi phải mang theo xơ dứa thô lên xe khách để xé cho kịp và gửi thông số đó cho khách hàng ở Nhật.
Khi tôi nói với anh Bảo: “Anh ơi, em có cái bông này rồi!”
Anh Bảo lập tức hẹn gặp. Tôi bay gấp từ Vinh vào Sài Gòn. Lần đầu tiên gặp nhau, chúng tôi ngồi bên một nhúm xơ bông dứa nhỏ. Nhưng anh Bảo rất hào hứng, nói: “ Em đã chải được đến mức này rồi thì anh sẽ làm cái này !”
Chúng tôi bắt tay nhau chớp nhoáng, nhưng đã đi đường dài. Dù vô số lần gặp khó tưởng như không thể vượt qua, anh Bảo chưa một lời phàn nàn. Chúng tôi từng tạo ra rất nhiều mẫu vải bị lỗi: bề mặt xù lông, thô ráp, nhuộm không đều, hay thậm chí thủng lỗ kim. Đó đều là những bài học phải trả giá đắt bằng tiền bạc, công sức. Nhưng chính anh Bảo luôn động viên : Từ nhúm xơ nhỏ đầu tiên, chúng tôi đã gieo hạt mầm xanh cho hành trình định hình lại thời trang Việt – từ lá dứa.
