Theo Hiệp hội Mía đường Việt Nam (VSSA), đến cuối tháng 5, các nhà máy mía đường trên cả nước đã cơ bản hoàn thành vụ ép với tổng sản lượng đạt hơn 1,2 triệu tấn đường. Tuy nhiên, khả năng tiêu thụ đường trong nước lại gặp rất nhiều khó khăn khiến tồn kho vượt 70% tổng sản lượng – mức cao kỷ lục từ trước đến nay.

Ông Nguyễn Văn Lộc – Chủ tịch VSSA cho biết: “Đây là mức tồn kho chưa từng có trong lịch sử ngành. Nhiều nhà máy không còn kho chứa, buộc phải bán tháo để xoay vòng vốn, trả nợ cho nông dân, nhưng bán cũng không ai mua”.

Theo ghi nhận của VSSA, cuối tháng 5, giá đường tại Hà Nội ghi nhận ở mức thấp, với đường kính trắng giá 18.000 – 18.400 đồng/kg, đường tinh luyện giá 19.200 – 20.000 đồng/kg, đường vàng giá 18.000 đồng/kg.

Thị trường đường toàn cầu cũng đang trải qua một chu kỳ giảm giá mạnh. Theo Tổ chức mía đường thế giới (ISO), giá đường thô trung bình tháng 5 chỉ còn 17,69 cent/pound – mức thấp nhất trong ba năm qua. Giá đường trắng cũng giảm mạnh còn 487,15 USD/tấn, thấp hơn nhiều so với tháng 3 và tháng 4.

Diễn biến tiêu cực này một phần bắt nguồn từ nguồn cung dồi dào tại các quốc gia xuất khẩu lớn như Brazil, Ấn Độ và Thái Lan. Ngoài ra, việc Mỹ áp dụng chính sách thuế mới trong khu vực càng khiến giá đường ở châu Mỹ sụt giảm mạnh hơn, lan rộng ảnh hưởng đến thị trường toàn cầu.

Theo ông Lộc, từ đầu năm đến nay, giá đường của Việt Nam đang ở mức thấp nhất trong khu vực. Nguyên nhân chủ yếu là do nguồn cung dồi dào từ vụ ép 2023 – 2024 còn tồn kho lớn, lại bồi thêm lượng đường vụ mới 2024 -2025 đã bắt đầu ra thị trường.

Áp lực từ nguồn cung đã khiến giá thành giảm mạnh, nhiều nhà máy sản xuất mía đường trong nước lâm vào tình cảnh “tiến thoái lưỡng nan”. Nhiều doanh nghiệp buộc phải bán dưới giá thành để có tiền trả nợ nông dân, nhưng vẫn không tiêu thụ được.

Nếu như cung vượt cầu và giá giảm là làn sóng đầu tiên của “cơn bão” thì sự trỗi dậy của đường lỏng siro ngô (HFCS), tình trạng buôn lậu lại là những đợt sóng ngầm khác, âm thầm nhưng dai dẳng kéo lùi đà phục hồi của ngành mía đường. Theo VSSA, tình trạng buôn lậu đường từ biên giới Tây Nam vào Việt Nam đang diễn biến phức tạp, dù Chính phủ đã ban hành nhiều công điện và chỉ thị quyết liệt gần đây.

Ông Lộc khẳng định: “Các loại đường không rõ nguồn gốc xuất xứ vẫn tràn ngập thị trường”.

Cùng lúc, đường lỏng HFCS – sản phẩm nhập khẩu chủ yếu từ Trung Quốc và một số nước ASEAN – đang được sử dụng ngày càng phổ biến trong các ngành chế biến thực phẩm nhờ giá thành rẻ và khả năng thay thế cao.

Theo Tổng cục Hải quan, lượng HFCS nhập về trong tháng 5 tương đương cùng kỳ năm ngoái, nhưng tốc độ thay thế trong tiêu dùng năm nay đã nhanh hơn nhiều. Việc mất thị phần vào HFCS khiến lượng đường tiêu thụ từ mía trong nước giảm sâu, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến chuỗi giá trị ngành.