Ngành công nghiệp ô tô Trung Quốc đang đối mặt với chỉ trích ngày càng tăng khi nhiều bằng chứng cho thấy nước này đã thổi phồng doanh số bán xe trong nhiều năm qua thông qua một hình thức “gian lận hợp pháp”. Cụ thể, các hãng xe tại Trung Quốc đã đăng ký xe mới ngay khi rời khỏi dây chuyền lắp ráp, sau đó xuất khẩu ra nước ngoài dưới dạng xe “đã qua sử dụng”, dù các xe này chưa lăn bánh một km nào.

Theo chuyên gia Wang Meng từ Hiệp hội đại lý ô tô Trung Quốc, trong tổng số 436.000 xe đã qua sử dụng mà Trung Quốc xuất khẩu năm 2024, khoảng 90% là xe “0 km”. Trong tổng lượng xe xuất khẩu 6,41 triệu chiếc năm 2023, có khoảng 6% là dạng xe này – phần lớn là xe xăng, nhưng xe điện cũng bắt đầu chiếm tỷ lệ đáng kể nhờ trợ giá nội địa.

Theo hãng tin Reuters, hình thức này được thực hiện khá phổ biến, đặc biệt tại các thị trường như Nga, Trung Á và Trung Đông. Các mẫu xe “0 km” này – tức chưa từng được sử dụng – được bán dưới dạng xe cũ, giúp các nhà sản xuất tại Trung Quốc dễ dàng ghi nhận doanh thu và “giải phóng” hàng tồn, trong bối cảnh sức mua trong nước sụt giảm nghiêm trọng.

Ông Tu Le, nhà sáng lập công ty tư vấn Sino Auto Insights (Mỹ), nhận định: “Đây là hệ quả của cuộc chiến giá khốc liệt kéo dài gần 4 năm khiến nhiều hãng xe phải chấp nhận mọi cách để đạt được doanh số.”

Thực trạng này chỉ thực sự thu hút sự chú ý trong nước sau khi một lãnh đạo của hãng Great Wall Motor công khai phản đối việc bán xe “0 km” dưới dạng xe cũ tại thị trường nội địa hồi tháng 5. Đến ngày 10/6, một cơ quan cho rằng hành vi trên góp phần đẩy giá xe xuống thấp hơn nữa giữa lúc cuộc chiến giá tại thị trường nội địa đang dần suy yếu và cần phải có “biện pháp quản lý cứng rắn” nhằm lập lại trật tự.

Tuy nhiên, theo điều tra của Reuters dựa trên tài liệu chính phủ và các bài viết từ truyền thông nhà nước, nhiều chính quyền địa phương tại Trung Quốc lại đang ngầm khuyến khích và hỗ trợ mạnh mẽ cho hoạt động này.

Reuters ghi nhận ít nhất 20 tỉnh thành – trong đó có các trung tâm công nghiệp lớn như Quảng Đông và Tứ Xuyên – đã thể hiện sự ủng hộ đối với việc xuất khẩu xe “đã qua sử dụng chưa chạy” trong các tài liệu công bố chính thức.

Các hình thức hỗ trợ bao gồm: cấp thêm giấy phép xuất khẩu, đẩy nhanh thủ tục hoàn thuế, đầu tư cơ sở hạ tầng hậu cần, thậm chí tài trợ cho các sự kiện xúc tiến thương mại liên quan đến xuất khẩu xe cũ chưa sử dụng.

Quy trình hoạt động khá đơn giản: xe mới sau khi rời dây chuyền được mua lại bởi nhà xuất khẩu hoặc đại lý, đăng ký biển số tại Trung Quốc rồi lập tức được chuyển thành xe “đã qua sử dụng” để xuất khẩu. Nhờ đó, hãng xe vẫn ghi nhận doanh số bán hàng, bất chấp việc xe thực chất chưa từng lăn bánh tại Trung Quốc.

Hình thức này đặc biệt hiệu quả trong bối cảnh nền kinh tế Trung Quốc vẫn hoạt động phần lớn theo mô hình kế hoạch hóa. Việc đạt chỉ tiêu tăng trưởng, gia tăng số liệu việc làm và doanh thu là yếu tố then chốt để các địa phương có thể nhận thêm ngân sách hoặc giúp quan chức thăng tiến.

Theo hai giám đốc điều hành ngành ô tô Trung Quốc, một xe “0 km” khi được xuất khẩu có thể được ghi nhận hai lần giao dịch – một lần khi bán ra khỏi nhà máy, và lần nữa khi chuyển sang danh mục xe đã qua sử dụng. Điều này giúp giá trị thống kê thương mại và GDP địa phương tăng lên đáng kể.

Dù mang lại lợi ích ngắn hạn, hình thức này cũng gây ra nhiều lo ngại về tính minh bạch, cạnh tranh không lành mạnh, và tiềm ẩn nguy cơ phá vỡ trật tự thị trường, đặc biệt khi xe “giả cũ” Trung Quốc ngày càng tràn sang các thị trường mới nổi với giá rẻ bất thường.

Một số quốc gia đang đề ra quy định siết chặt. Nga cấm nhập xe cũ chưa chạy từ các hãng Trung Quốc đã có nhà phân phối chính thức. Jordan và một số quốc gia Trung Đông đang tinh chỉnh lại định nghĩa về xe cũ để ngăn chặn việc lách luật.