Ở độ sâu gần 1.000 mét dưới lòng đất, thuốc nổ phải phá vỡ lớp đá hàng tỷ năm tuổi để đưa lên một loại khoáng sản quan trọng, đóng vai trò then chốt trong việc giảm lượng khí thải carbon vốn đang làm nóng khí hậu: Niken.

Cứng hơn sắt, bền giống đồng nhưng vượt trội hơn đồng ở khả năng chống oxy hóa lẫn ăn mòn, Niken hiện đang phục vụ trong rất nhiều ngành công nghiệp khác nhau (trong đó có ngành sản xuất thép không gỉ, vốn tiêu thụ gần 80% lượng niken trên thế giới).

Và khi ngành xe điện thế giới phát triển bùng nổ trong bối cảnh nhân loại cần hành động mạnh mẽ để giảm biến đổi khí hậu thì những kim loại có khả năng lưu trữ năng lượng lâu dài trở nên “nóng” hơn bao giờ hết. Niken cũng vậy. Kim loại sáng bóng, màu trắng bạc này đang được săn đón trên toàn cầu.

Nói về độ “nóng” của Niken, Forbes ngay từ năm 2019 đã viết “Vàng nóng, nhưng có một kim loại khác nóng hơn, đó là Niken”. Tạp chí Mỹ chứng minh, tăng 30% trong hai tháng giữa năm 2019, Niken đã mang lại hiệu suất cao gấp đôi vàng, khi vàng chỉ tăng 13% trong cùng thời gian và khoảng cách này có thể còn lớn hơn nữa trong tương lai khi nguồn cung Niken trì trệ và nhu cầu tăng tốc trong lĩnh vực pin xe điện và lưu trữ năng lượng.

Kim loại đang “nóng” này cũng có tại Việt Nam, tập trung ở các tỉnh phía Bắc nước ta. Trong công trình nghiên cứu năm 2021 của ThS. Đào Công Vũ thuộc Viện Khoa học và Công nghệ Mỏ – Luyện kim (Bộ Công Thương), tổng trữ lượng và tài nguyên Niken ở Việt Nam ước tính khoảng 3,6 triệu tấn Niken kim loại, tập trung chủ yếu ở các tỉnh Thanh Hóa (3.067.020 tấn), Sơn La (420.523 tấn), Cao Bằng (133.677 tấn).

Nếu so với thế giới thì trữ lượng của nước ta không nhiều song việc sản xuất các chế phẩm muối Niken và dùng quặng Niken để sản xuất pin sẽ mang lại lợi ích kép, đó là vừa đáp ứng được nhu cầu cho phát triển xe điện, năng lượng tái tạo; vừa phát huy được tiềm năng từ nguồn tài nguyên thiên nhiên quý của Việt Nam ta.

Niken sẽ khuấy đảo thị trường toàn cầu năm 2025

Tính đến giữa năm 2024, thị trường Niken toàn cầu vẫn tiếp tục thặng dư trong ngắn hạn. Tuy nhiên, bất chấp những áp lực ngắn hạn này, vai trò của Niken như một thành phần quan trọng đối với quá trình chuyển đổi xanh, đặc biệt là trong pin xe điện (EV), vẫn là một yếu tố quan trọng, Ngân hàng ING (Hà Lan) nhận định.

Nhóm nghiên cứu Niken quốc tế (INSG) vừa cập nhật dự báo thị trường Niken và giải thích rằng lượng thặng dư sẽ thu hẹp xuống còn 135.000 tấn vào năm 2025, với sản lượng tăng lên 3,649 triệu tấn và nhu cầu tăng lên 3,514 triệu tấn.

Năm 2025 có thể có bước ngoặt – đẩy giá Niken tăng chóng mặt?

Bloomberg đưa tin rằng chính phủ Indonesia đang cân nhắc cắt giảm hạn ngạch khai thác Niken gần 40% vào năm 2025. Theo Macquarie Group Ltd, các hạn chế mà chính phủ Indonesia đề xuất đối với hoạt động khai thác Niken có thể làm giảm nguồn cung toàn cầu hơn một phần ba, từ đó đẩy giá Niken lên cao.

Một phân tích gần đây của Benchmark đã giải thích các xu hướng và rủi ro chính định hình tương lai của vật liệu chuyển đổi năng lượng, tập trung vào Niken. 

Cụ thể, đến năm 2034, Niken dự kiến sẽ phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt 839.000 tấn—gần gấp 7 lần so với mức thặng dư hiện nay. Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết phải giải quyết tình trạng thiếu hụt nguồn cung.

Benchmark cho biết, thế giới cần đầu tư khoảng 514 tỷ USD (với 220 tỷ USD được phân bổ cho các dự án thượng nguồn) để đáp ứng nhu cầu pin toàn cầu vào năm 2030.

Trong số này, riêng Niken cần 66 tỷ USD—cao nhất trong tất cả các vật liệu xanh. Nếu không có những khoản đầu tư này, việc duy trì thị trường EV đang mở rộng nhanh chóng có thể trở nên khó khăn đáng kể.

Benchmark giải thích thêm về cách thị trường Niken đang vật lộn với sự phát triển dự án chậm chạp. Trong khi các nhà máy sản xuất lớn và nhà máy chế biến có thể bắt đầu hoạt động trong vòng 5 năm, thì các mỏ thường mất từ 5 đến 25 năm để phát triển. Sự mất cân bằng này tạo ra “sự mất kết nối cung-cầu” Niken, đe dọa chuỗi cung ứng EV.

Vai trò của Niken trong quá trình chuyển đổi năng lượng đòi hỏi phải đầu tư ngay vào khai thác. Nếu không có đủ nguyên liệu thô, ngay cả các nhà máy gigafactory (tên gọi của nhà máy sản xuất pin xe điện) tiên tiến nhất cũng sẽ không đạt được mục tiêu sản xuất EV. Giải quyết tình trạng thiếu hụt tài nguyên này là rất quan trọng để ổn định chuỗi cung ứng.

Khi nhu cầu về Niken tiếp tục tăng, việc đảm bảo khoản đầu tư cần thiết trị giá 66 tỷ USD sẽ rất quan trọng để đáp ứng những thách thức sắp tới vào năm 2025. Tuy nhiên, tương lai của thị trường sẽ phụ thuộc vào việc giải quyết tình trạng thiếu hụt nguồn cung và thích ứng với sự thay đổi của động lực toàn cầu.

Tham khảo: Forbes, Carboncredits, USGS, Bộ Công thương Việt Nam, Diễn đàn Năng lượng Quốc tế (IEF)